चारित्रीक दिषटिंतल्यान एक अध्ययन
१ चरित्रा म्हणल्यार ‘आदलें सांगचें’ म्हणचें चिंतप लोका मतिंत रोंबोन गेलां. देकून चरित्रा म्हणतच राय, राणी, रावळेरां आनी झुजां दोळ्यां मुकार खेळतात. आपल्या आबा-व्हडलिमांय विशीं कोणायकी वायट सांगुंक आसाना. देकूनंच चरित्रा म्हणल्यार पुगार्णी जावन गेल्या. महान इतिहासशासत्री ई एच कार ‘चरित्रा म्हणल्यार इतिहास अध्ययनी आनी ताच्या आकरां (Souडिछीes) मदलो तशेंच सार्न गेल्ल्या भूतकाळ आनी प्रसतूत आसच्या वर्तमान काळा मधलो निरंतर आनी क्रियात्मक संबंध म्हणता. काल आनी आज एकामेका फुडाफूड जायनाशें चरित्रा आसा जायत म्हणची भोव सीमीत समजोणी.
१ अ. कर्नाटकांत अदल्या सुमार हजार वर्सां थावन कोंकणी लोक प्रभावीत रितीन वसती कर्न आसा म्हणच्याक दुबाव ना. तांचें जानपदीय/थोंडी साहीत ग्रेसत आसचें आनी तांतले थोडे वांटे आजून वापर्णेंत आसचें आमकां पळेवंक मेळता. लात्या जेज्वीत आंजेलो माफायन कोंकणी लोकाच्या भाशेÉ विशीं ताच्याच कारणांक लागून उरबा दाकयली. आनी त्या उपरांत कोंकणी बर्पाची परंपरा व्हड मापान वाडुंक लागली. माफायन व्हड मापान कोंकणेचो बर्पांत वापार केलो तरी त्या पुर्विंच सुमार १८५८ सुमाराक ५४ पानांचें ‘सोमी जेजू क्रिसताची पाशांवाची कथा’ मणचें पुसतक पर्गट जाल्लें. गोयांत कोंकणी भास रोमी आनी नागरी लिपियांनी सुमार १५४० थावन (लगभग ५५० वर्सां आदीं थावन) बर्पी साहीत परंपरा वाडून घेवन आयल्या तर कर्नाटकांत आदल्या १५० वर्सां थावन कन्नड लिपिंत ही परंपरा वाडल्या.
१ आ. कोंकणी लोक टिप्पुच्या बंधडे उपरांत चड आनी चड धार्मीक नियंत्रणांत रिगलो जाल्ल्यान ताचें चडशें सक्कड देवा-आल्तारी-सांतां भक्तां भंवतिचें जावंक लागलें. हाचो परिणाम जावन सुर्वायेचें कोंकणी साहीत जांव तें धार्मिकांनी रचल्लें, जांव तें लायिकांनी रचल्लें, तें नोवेनां, कंतारां पुसतकां, दोतोर्नेचीं, सांतांच्या जिणेयेची चरिता,्र तांच्या नोवेनाचीं तशेंस देवस्तुतेक संबंद जाल्लीं पुसतकां वा पवित्र पुसतकाचें भाशांतर जावन आसल्लें. ह्या निमतीं कोंकणी साहिताच्या वाडावळिच्या सुर्विल्या दिसानिंच तिका रिती नितळायेचें मांतल न्हेसोवन जाल्लें.
१ ई. त्या मदेंय कोंकणी साहिताक देवाच्या गरबाथावन भायर हाडन तिचे थंय कांय सार्वत्रिकरण आनी म्हनश्याकरणाची प्रक्रिया चलोवंक थोड्यांनी वावर केल्लो. चाल्तीं पोदां (चाल्तीं मागण्यांक प्रती जवाब जावन आयिल्लीं), दुमगा-दुमगेच्यो काणियो आयल्यो. पेद्रू जुवांव सोज, जुजे सल्दाञ, जुजे रेग, आलेस पायस, लुवीस मसकरेञ असल्यांनी कोंकणी साहित्याक लवकीक अभिरुचेचीं पाकां शिर्कावंक वर्तो वावर केला. तरी कन्नड लिपी कोंकणेंत कादंबरी प्रकार येवंक सुमार काळ राकची गर्ज पडली.
१ ई. गोंयांत एद्वार्दो ब्रूनो दे सूजान रोमी लिपिंत बरयिल्ल्या ‘क्रिसतुवांव घराबो’ म्हणलल्या कृतिये थावन कोंकणेंत कादंबरी प्रकाराचें साहीत वाडलें. एक पारंपरीक कुटमाच्या वाडावळेचें, सता-नितिच्या संघरष्याचें चित्रण हांगासर दिसता. निमाणे बरें जिक्ता-वायट सलवाता म्हणचो हांगाचो संदेश
२ कन्नड लिपिंतल्या कोंकणेंत कादंबरी प्रकाराक स्वतंत्र प्रकार जावन पयिल्लें वापारलली ख्याती जोस्याक म्हणजे जोकीम संतान आलवारिसाक वेता. १९५० इस्वेंत ताणे स्वतंत्र नवाल बरयलें. त्या पऱ्यां चडशें कोंकणी समाजीक साहीत विडंबनाच्या रुपार, भाशांतरीत वा स्वंत काण्येच्या रुपार आसल्लें. चड कर्न असलें साहीत म्हळ्यार हासोवंक आसचें साहीत, शिकपाचो उणोव आसच्यांक, खाल्त्या भोळ्या ‘मांड कोर्पोणेच्यांक’ म्हणून बरोवपी आनी पर्गटणार चिंत्ताले. असल्या परिगतेंत जोस्याची ‘आंजेल’ कोंकणी नाटक सभेन १९५० इस्वेंत पर्गटली. ही ३६८ पानांची व्हडजयत कादंबरी तवळ फक्त पांच (५) रुप्यांक विकली.
२ अ. खऱ्यान कानडी लिपी कोंकणी कादंबरिंचो बापूय जोस्याक समासमी रांवचो ‘पांचपेÇंडवां’ मधलो दुस्रो, कोंकणी चारित्रीक कादंबरिंचो बापूय खडप. खडपान (विशेंत जुवांव पेद्र सल्दाञõï) ‘कोंकणी कादंबरिंचो पितामह’ जांवचो दाकलो एका तांत्रीक कारणाक लागोन होगडावन घेतलो. खडपाची पयिल्ली कादंबरी ‘काजितोर काणे’ तवळच सांकळी रुपीं ‘राकणो’ पत्रार पर्गट जाताली. आनी १९५० व्या वर्साच्या आकेरी वेळिंच ती राकण्याचीं पानां संगीं कर्न पुसतक रुपार वीकऱ्याक आयली.
२ आ. १९५० तें १९८० ंचो काळ पांच पोंडवांच्या मुकेल्पणांत कोंकणी कादंबरी संसारांत सोन्याळो काळ. जोस्या, खडप, एट्येल, गब्बू आनी चाफ्राच्या मुकेल्पणार एकानएक उंची साहितीक वावराक आनी तांतल्यातांतूं कादंबरिंकÀ उज्वाड लाबलो. जोस्यान सामाजीक कादंबरिंच्या शेतांत ल्हारां वयर ल्हारांच उटयलीं. ‘आग्नेस मावशी’, ‘तेरेसा चत्राय’ (१९५१) ‘रिताचें कारबार’, ‘आबोलें’, ‘आलेसाचें दायज’, ‘म्हज्या सयरिकेची कथा’ (१९५२), ‘नोवरो जाय’, आविलाचें झयत (१९५४), कवी आनी रोजमेरी (१९५६) बेजिलाचें स्वपाण (१९५७), चेडूं तें चेडुंच (१९६०) हांव अपायांत आसां (१९६१) जुजे आनी सेवरीन (१९६६), मतलाबी मोनिका, (१९६९) हिलडाची कथा, बोंबै मेरी (१९७०) नव्या घरांतली खून, जल्माचो घूट (१९७५) ईवाक १३वी सयरीक, मदें रातीं आयिल्लो पर्को (१९७६) गुडगुडी फुलाबाय, चोट्टो बरवपी (१९७९), म्हाका निर्मिल्ली चली, तूं फाल्यां आसचोनांय (१९८०) नपंयच जाल्ली माद्र( १९८१) कमलाचें घर भरल्लो आजो (१९८२), म्हाल धेड्याचो उमो (१९८५) आनी हेर सबार कादंबरी बरोवन कोंकणी मायेक वर्ती देणगी दिल्ल्या जोस्यान कांय आवाज नासतां आपलो वावर केलो. आपल्या काळाच्या सबार कृतिकारांक प्रेरेपक जावन जोस्याची सेवा वर्ती. जोस्याच्या कादंबरिनीं आमकां पळेवंक लाभचें बऱ्या वायटाचें संघरष जोस्या केदाळाय बऱ्याक सत्री धर्ता. आदिंमागां थावन कोंकणी साहित्यांत देंवोन आयिल्लें धर्मउंचायेच्या प्रभावाचें रितिनितळ चिंतप ताचे थंय धरधर म्हणून दिसता.
२ ई. खडप कोंकणी संसारांत आपल्या लिकणेनांवा तेकीत खडपच सय. कोंकणी लोकाच्या चरित्रेक ताणे जशें समजोन घेतलें त्या दिशेन ताणे लिकलेल्यो कादंबरी चार काळ उर्च्यो आनी आमचे थंय सदां जिवीं ल्हारां उटोंवच्यो. त्यो खऱ्यान बृहत ग्रंथच सय. एकाच पात्र वर्गाक धर्न सबार कादंबऱ्यो बरंवची ताची शयली, चरित्रेंत घडलल्या खऱ्या घडितांक धर्न सोबीत सुंदर घुंवड्यो दीवन, पात्र चित्रण लावन उबें कर्ची तांक ताची विशेस ताचे कादंबरियेंत एक सांकळ पुडतुगेज आडळत्या, विशेस कर्न ईनक्विजिसांवाच्या मोडती भंवारीं लिकलल्यो. ‘सायभा भोगोस’ (१९७०) ‘पुर्वज पर्देशांत’ ( १९७१ ) वांजेलाचे वाटेर (१९७९) जिवो व मेल्लो (१९८०) या तरी मंगळापुरी (१९८२) ह्यो पांच मुळान राकण्यार सांकळी रुपीं पर्गटलल्यो
टिप्पू सुल्तानाच्या काटकायेक विषय जावन घेवन ताणे ‘देवाच्ये कुर्पेन’ ‘इंफेर्नाचीं दारां’ सर्दारांची सिनोल, सर्दारांचें सन्निदान, बचावेची चावी, मोगाची महिमा, बेल्तंगडिचो बाल्ताजार, बंधडेंत बचाव केल्लें दिर्वें असल्यो कादंबरी बरयल्यो. हेच न्हंय आसतां ‘तांबडी पितूळ, तोरिची दाळ, पेट आनी पाळणें, मोगा म्हाका शिकय, रुज्वात, कुडिची नाड ताचो हेर महत्वाच्यो कादंबरियो. वी जे पी च्या कादंबरिंनी साहसाक, साधनांक, हिक्मत्यांक चड जागो आसा. आपल्या लोकाचें (केनरा कथोलिकांचें) घन आनी मान राकच्याक ताचो हुसको विशेस वी जे पी सल्दाञक कोंकणी चारित्रीक कादंबरिंचो बापूय म्हणचें अभिदान दिलां तें अर्ताभरीत आसा. कोंकणेंत मात्र खंच्याय भाषेंत इतल्यो चारित्रीक कादंबरी एका व्यक्तीन बरयल्यात तें एक महान दाकलोच सय.
२ ई. पांचपोंडवां मदें तिस्रो अपोलो तोमास लोबो. एट्येल म्हणूनंच मयपासाचो जाला. मांयगांवचे उगडास गुंडायेन धोसचेपरीं करुंक हाच्या कादंबरिंक विशेस तांक आसा. हाच्यो वेळघडी आनी तूं बरो जा कादंबरी भारतीय साहित्यांतच मोलाधीक थिकां जशें पर्जळतात. सोंप्या विषयाक सोभोंवची हाची शाथी हेर कोणाकच आयिल्ली आमकां पळेवंक मेळनां. वेळघडी कादंबरी वाचताना पळेवंक लाबता तें वर्णन आनी विवरण भोव उंचल्या वर्गाचें. वापारलली भास अर्थागर्भीत, मुकांवोरां, वोवळां,गादी, उत्रां प्रासाभरीत सब्दां वापार्णी एट्येलाक एट्येलच सय. थोडे पावटीं एट्येल अतिभावूक जाता म्हणोन भोगल्यारी ताची सोबाय आमकां रुचता खंडीत. ‘दादा वा केडी’, ‘रीद’, ‘देवाची खुशी’, ताच्यो हेर कृतियो.
२ ऊ. चाफ्रा म्हणूनंच कोंकणेंत घरदारी नांव जाल्ल्या चारल्स फ्रान्सीस दकोसताक आमी सर्व नाटकिसत, कवी, काणियांगार जावन वळकातांव तरी ताणे. ‘सासणाचो विशेव’, ‘वाटसूऱ्यांचो ईषट’, ‘मेल्लें’ असल्यो कादंबरी बरयल्यात चाफ्राच्या कादंबरिंनी दिसून येता ती भाशेची ग्रेसतकाय विशेस जावनासा.
२ ऊ. ह्या पांचपोंडवां युगांत कादंबरिकारां पयकी पर्जळचें आन्येक नांव जावनासा गब्बुचें ताका श्री गब्बू उर्वा म्हणूनयी वळकोंचें आसा. गेबरियेल डिसोजा आपल्या बर्पांत मात्र न्हंय चिंत्पांतयी क्रांतिकारी, नासतीक आनी वासतवीक दिषटाव्याचो. ताणे बरयलल्यो चडावत वेक्ती संबंधांक आनी म्हनश्यां थंय आसा जांवच्या मोगाजिविताच्या राटावळिंक संबंधीत काणियो. पोटाचे भुकेक (१९५६) मोगाची मसती (१९६२), मोगाची महिमा (१९६६) तुजी धूव म्हजी बायल (१९६७) सांगाता मेळताना, सिवरी सिमित्रेंत, उचार्न सांग्तां (१९६८), सलवाल्लें सत (१९६९) मोगाचो उलो (१९७५) सलवाल्लें सत (१९७७) लग्ना बांद(१९७८) गब्बुच्यो महत्वाच्यो कादंबरियो. गब्बू आनी जोसा मदें सैद्दांतीक विषयांचेर सबार अभिपराय बेद आसल्ले. हो अभिपराय बेद तांच्या कादंबरेच्या विषयांचेर तशेंस चिंत्पां मंडन शयलेंचेर व्हड मापान प्रभाव घालुंक सकलो.
२ ए. ह्या काळार कोंकणेंतल्या स्त्री लेकिका एवलालिया आलवारिसान व्हड मापान साहितीक संरचन कादंबरी रुपान केल्लें तिच्यो कृतियो लोकान खायस कर्चें आमकां पळेवंक लाबता. १९५६ इस्वेंत तिची कादंबरी फ्लोराची कथा पर्गटली त्या उपरांत फ्रान्सीस आनी क्लारा (सबार भागांनी आयला) (१९५७) फोकिचें कारबार (१९५८) डायना (१९६४) आन्नी किट्टी , पेटनातल्लें तण, कांटे आनी फुलां (१९६९) जाकिचें काजार (१९७०) तिच्यो महत्वाच्यो कृतियो. क्रिसताचें जनन, पयणाऱ्यांचो ईषट क्रिसतोफर आनी रोब-सोम्याचें आंगलें धार्मीक दिषटेन कादंबरी स्वरूपान बरयलली कृती. हिच्या कादंबरिंचेर फ्रेंच, इंगलीश साहिताच्या वाचपाचो प्रभाव दिसता मात्र न्हंय थोड्यो पकत्त कृती अनुकरण (ंजचिठिणचीणioटी) रुपांत आसात.
२ ए. जोस्या युगांत सबार कृतिकारांनी ताका आपलो मेसत्री जावन घेवन ताच्याच शयलेच्यो आनी ताच्या भाशे स्वरूपाच्यो कादंबरी बरंवच्यो आमी देक्तांव. सिसिलिया बरयिल्लो एम फेर्नांद मुंबय, आडवारललें काजार बरयिल्लो श्री जोन लोबो बेंदूर, बचावेची वाट लिकललो एस सी रोड्रिगस किन्निकंब, जिविताचो आदार कादंबरी कर्तø अनिरुद्द कुमार, लिल्लिचो नोवरो कोण? लिकललो सूऱ्यकांत, धीर युवक, विद्विचें रडणें कादंबरियो लिकललो वी एम फेर्नांडीस, माद्रिंगेली चली, लिल्ली आनी रवी कादंबरियो बरयिल्लो इजयचो जोस्सी पिरेर, पात्येणेचो ईषट , नोराचें नोवेन, सयतानाची सलवण(भाषांतर) कादंबरिकर्तø रायमुंद मिरांद, कोण बा तें? पात्कांच्या खोंडांत लिकललो एमटी अजेकार, दार उग्तें जालें, तें रडलें- मोगाच्या सोदनेर, जिविताचो ताळो कादंबरी बरयललो एवजीन डिसोजा बोळिये हे आनी असले सबार जोसाक आपलें आदर्श जावन घेवन ताचेच शयलेर आनी तसल्याच विषयां भंवतीं बर्पाक देंवले. आजून आमचे मधें मालघडो साहिती जावन सोभचो एड्डी नेट्टो जोस्या शाक्याचो एक प्रमूक कादंबरिकार ताच्या कादंबरिंनी म्हनश्या मतिचें दूक प्रतिफलन जाता. ताची ‘वोनी’ (१९५९) कादंबरी कोंकणी स्वतंत्र प्रकाशनान पर्गटली. ‘वादाळ आनी मोग’, ‘गुप्त धन’, ‘नवो क्रिसतांव’, ‘अमर जिवीत’ ताच्यो हेर कादंबरियो. १९५४ इस्वेंत बोनिफास वलेरियन सेरावोन बरयलल्या ‘निर्मोणें’ कादंबरीक ताचेंस विशेस स्थान आसा. ही फक्त ७९ पानांची कादंबरी जी साळक प्रकाशनान पर्गटलली कादंबरी त्या काळाच्या चिंत्पां मधेंच विंगड रावता.
२ ओ. ह्या युगांत कादंबरिंचें वर्तें बेळें येंवच्यांत राकणो, मित्र, झेलो असल्या पत्रांचो वावर विशेस. हीं पत्रां लोकाक कादंबरियो पावोवंक पेचाडताल्यो. राकणो पत्राच्या मदगाती पानांचेर पुसतका रुपाचें संरचन कर्न तिंच पानां मुकार पुसतक रुपीं मांडून दवर्ची वेवस्था करुंयेता आसल्ली. लोका मदें सुटावळ (जिडीee णime) चडतीक आसल्ल्यान लांब लांब कादंबरेंक खायस चड आसल्लें.
३ १९७० उपरांतल्या काळार कोंकणी पत्रां मधें वाडलल्या स्पर्द्या निमतीं पत्रिकांनी कादंबरिंची प्रसतुती चड जावन येंवची आमी पळेतांव. आपलें पत्र उरोवंक सांकळी काण्यो गर्जेचो म्हणचें चिंतप वाडलें तशेंच वाचप्यांक नवें नवें वाचप दीवंक जायतें अध्ययन कर्चे प्रास आकरषक कादंबरिंच्या पानांनी पत्र भर्चें लक्षण दिसून आयलें ह्या वर्वीं सबार कादंबरिकार उज्वाडाक आयले तांच्यो कादंबरी पत्रां द्वारीं मात्र उज्वाडाक आयल्यो. ह्या वर्वीं बरें जालें व्हय पूण गर्जे भायल्या आम्सोरान आनी पत्रांक हफ्त्या हफ्त्या कादंबरिये वांटो दाडन दीजे म्हळ्ळ्या वत्तायक लागोन कादंबरियो दाट जाल्यो पूण तांचें साहितीक मोल पातळ पडलें. कादंबरी दाट जावंक हेर कारणां आसोंकी पुरो.
३ अ. वोडांगेलो वोडो, खंयसर आसा दिर्वें, सत सलवालें ना, आशीर्वाद, आंधकारा उपरांतलो उज्वाड, रुज्वात कादंबरी बरयललो रोनालड पिरेरा आंजेलोर, विधिच्या दावलेंत बरयललो विकटर रोड्रिगस आंजेलोर, धुंवरी, किटाळ, अंतीम संसकार कादंबरी लिकललो ल्यान्सलेट चिक्कमगळूर, वेळ येताना, सताच्ये सोदनेर, आशेल्लें स्वपाण, शैलाचो फुडार, एसटेटिचो रैटर , वोनी देराची, धांट्टिल्लें दिर्वें बरयिल्लो फ्रान्सीस सलडान्हा बारेबयल, रगत आनी उदक, दोन थेंबे दुकां, एक आधुरें पिंतूर बरयिल्लो हेरोलफियस, घाता पाटलें सत, सावळे पाटली दावली बरयिल्लो डोलफी कास्सिया, ताचीं हाडां लिकललो रोन रोच कास्सिया, रडताय कित्याक?, रैटराच्यो शिंतऱ्यो बरयिल्लो जेर्री कुलशेकर असल्या कृतिकारांनी कादंबरी शेताक वर्ती सेवा दिल्या.
४ पांच पांडवां उपरांतल्या युगांत एडवीन जे एफ डिसोजा आनी ऐरीन पिंटो इजय ह्या दोगांनी कोंकणी कादंबरी साहिताक व्हर्ती ग्रेसतकाय हाडन दिल्ल्या म्हण म्हजो अभिपराय. कादंबरी विषयांच्या तशेंच निरूपणांच्या वांट्याक तांची व्हर्ती सेवा आसा. तांच्या दोगांयच्या कृतियांनी समाजेच्या समकालीन सवालांक जापी सोधचें प्रेतन आसा, अध्ययनाची तांक आसा, आपल्या बरवपाचें काम जवाब्धारेन आनी गंभीर्पणान घेतल्लें धरधर म्हण दिसता.
४ अ. वासू वालेनशिया म्हणूनंच नांव जाल्ल्या एडविनाच्या ‘निमाणी शेळी’, ‘जोवळी वज्रां’ असल्या सुर्विल्या कादंबरिनिंच ताच्या मुकल्या साहितीक वाडावळिंचीं खुणां पार्कुंयेतात तरी ‘पिलातान दिल्लें पर्माण’ कादंबरी ताची साहितीक तांक पर्गटुंची पयिल्ली घुंवडी अशें हामव मानतां. ही घुंवडी १९७२ इस्वेंत उज्वाडाक आयिल्ल्या ताच्या ‘हांव जियेतां’ कृतियेंत समसार्की जाता. वासतववादाच्या आनी असतित्ववादाच्या तळार रावून भोंवतिच्या संस्राचेर कृतिकार नदर घाल्ता तें आमी हांगा देक्तांव. ह्या कादंबरियेन कोंकणी संस्रांत ल्हारां उटयलीं म्हणच्यांत कांय दुबाव ना. ह्या भायर ‘म्हज्या वोडतांतले गुलोब’, ‘जुदासांक कुरोव’, ‘जेरिकोचे पागोर’, ‘२१५, दारुवाला एसटेट’, ‘रेंवेंतले फातोर’, ‘खुर्सा पाटलो उज्वाड’, ‘राजद्रोही’, ‘श्हेतांतलीं फुलां’, ‘म्होंव आनी रगत’, ‘विंचून काडलली पर्जा’, ‘जांबिया-दहशत’, ‘ते आयल्यात’ ताच्या लिकणे थावन पर्गट जाल्ल्यो महत्वाच्यो कृतियो. १९७२ इस्वेंत ताणे लिकली ‘हांव जियेतां’ कादंबरी कोंकणिंत त्या पऱ्यांत चाल्तेर आसल्ल्या कादंबरी बरवपाच्या दिशेक नवी घुंवडी दीवंक सकली. ताणे लिकलली बृहत कादंबरी ‘उण्या भावाडताचे’ मंगळुरी कथोलीक समाजेच्या तीन तकलेंच्या सामाजीक आर्तीक आनी सांसकøतीक परिवर्तनांची सर धर्ता. ताच्या ‘काळें भांगार’ कृतियेक आनी त्या ध्वारीं भारतीय साहिताक ताणे दिल्ल्या देणगेक मानून ताका केंद्र साहीत अकाडमिचो २०१७ पुरसकार लाभला. एडविनान आपल्या कादंबरी आनी हेर साहितान भारतीय साहितांत लांब काळ उर्चे तसलो प्रभाव घाला.
४ आ. कोंकणी साहीत संस्रांत स्त्रीवादी साहीत आनी चड कर्न स्त्रीयेच्या दिषटाव्याच्यो कादंबरी लिकलली ख्याती ऐरीन पिंटो इजयची. तिची ‘म्हजें अंतसकर्न विसर्चें ना’ कोंकणी कादंबरी साहितांत पयली आनी प्रमूक स्त्रीवादी कादंबरी म्हणच्यांत दुबाव ना. ‘स्त्री’, ‘बलिदान’, ‘पाळल्ली भास’, ‘हांव चुकून पडुंक ना’, ‘तुवें नेगार केलेंय’, ‘आशा आनी निराशा’, ‘मोग आनी भर्वसो’, ‘मेल्लें’ हिच्यो हेर महत्वाच्यो कृतियो. हिच्या कादंबरिंनी बऱ्या वायटाचो संघर्श चल्ता. सडावत अन्यायाक बली जांवची ती सताच्या वाटेचें संघर्श चलयता तरी ह्या संघर्शांत त्याग, बलिदान असल्या उदात्त मोलांक उकलन धर्न स्त्री आपणाच्या प्रतिवादीक सलवणी दिता.
४ ई. ह्या भायर एडवर्ड नज्रेताची ‘निर्मोणें’, मीकम्याक्साची ‘शनी’, लियाबाची ‘पाटीं घरा’, जेरोम एम रोड्रिगस पेर्मुदेची ‘फुडाराचे वाटेर’, सिरिवंताची मटवी कादंबरी ‘मधुचंद्र’, हेमाचाऱ्याची ‘बाय’ मेलवीन रोड्रिगसाची ‘भेसां जाल्लें काळीज’, विनोद फेर्नांडीस गंगोळ्ळिची ‘तांबडो गीद’ पंचू बंटवाळाची ‘हांव मोग कर्तां’, ग्ल्याडीस रेगोची ‘जुगार’, वल्ली वग्गाची ‘जिन्नी कोणाचें’ कोंकणी साहीत संस्रांत कांय विशेस प्रभाव घालुंक सकल्ल्यो कादंबरी म्हणुंयेता.
५ एकविसाव्या शेकड्याच्या दूसऱ्या दाकड्याची अकेर जावन येंवच्या ह्या संदरबर रावून पळेल्यार कोंकणी कादंबरी साहीत उपजून येंवचें रावलां म्हणचेपरीं दिसता ही गजाल खंडीत बेजारायेची. नवे कादंबरिकार कोणंच कोंकणिंत उदेंवचें दिसून येना, त्या सवें कादंबरी शेताक नवें रगत व्हाळून येंवचें दिसाना. ह्या विशीं चिंतप आटोवंक कोंकणी पत्रांनी, संघसंस्थ्यांनी, शिकपा मंडळेंनी, अकाडमीन आनी हेर संघटनांनी तुर्ताचीं मेटां काडची गर्ज आसा.
५ अ. कानडी लिपिंतल्या कोंकणी कादंबरिंचेर एक गिदा नदर चरयताना तांतूं सभार उंची स्थर दिसतात थंय हांगा तगसण्योयी दिसून येतात. आशय, विषय, पात्र चित्रण, भास, निरूपण आनी शयलेच्या दिषटेन कांय थोड्यांनी भोव उत्तीम साधनां केलां तर हेर थोड्या संदरबांनी पानां भर्चें प्रेतन केल्लेंय आसा. हें सर्व भाशे संदरबांनी जाता आनी हें कांय कोंकणेक निर्दिषट म्हणुंक जायना. तशें म्हणून गुणात्मक वाडावळ खंडीत जाल्या. उणें बरयलल्यांनी बरें बरयलले दाकलेय आसात. कांय चड बरयलल्यांनी तितलें कांय बरें नातल्लें लिकललेंय आसा. विवीध विषयांचेर आनी चिंत्पाझरिंचेर, सिद्धांतांच्या तळांचेर कादंबरी आयल्यात. आनिकी थोड्या प्राकारांच्यो येव्येत्यो येवंकनांत, तशें तरी ग्रेसत कादंबरी साहीत एदोळ कानडी लिपी कोंकणिंत आयलां म्हणच्याक म्हाका दुबाव ना.
षरो: ह्या अध्ययन पत्रिकेंत वापारलले विशेषण (कादंबरिंचो बापूय, पांच पोंडोव इत्यादी साहितीक सोबायेचे शिवाय अध्ययनात्मक बळाचे अशें घेंवुनांये)
पुसतक सूची
१ सर्देसाय, मनोहरराय: ए हिसटरी आफ कोंकणी लिटरेचर; प्र_ साहित्य अकाडमी, रबींद्र भवन, २५, फिरोजषहा रोड, नवदेहली-११०००१; २००० पू ३१५ रू १६०/
२ गोम्स, डा ओलिविन्हो: ओलड कोंकणी ल्यांग्वेज एंड लिटरेचर- द पोर्चुगीस रोल- प्र कोंकणी सारस्वत प्रकासन- चांदोर गोवा, ओकटोबर १९९९ पू ९२३ रू- ८५०/
३ क्वाड्रस, स्टीवन पेर्मुदे : साहित्य आनी विमर्सो, प्र; स्वपन प्रकाशन मंगळूरू २००३ ,पू १९९ + ६ रू १००/
४ रेगो, ग्ल्याडीस: कन्नड लिपियेंत कोंकणी पुसतकां ग्रंथ सूची(१८५८-२०१०), प्र: मांड सोभाण(नो) मंगळूरू , नवेंबर २०११, पू २५६, रू २५०/
५ पिंटो डा. जेरालड, कल्याणपूर(सं): २० व्या शेकड्याचे कोंकणी म्हान मनीस (भाग-१) प्र: कर्नाटक कोंकणी साहित्य अकाडमी मंगळूरू २००७ पू ४४४ रू २००/
६ मोरास, पावल : कोंकणी चळवळ- प्र: कोंकणी संस्थे, संत अलोषियस कालेजू, मंगळूरू २००२ पू ३१९ + २० रू ५००/
७ मोरास, पावल : जागरण – प्र: कोंकणी संस्थे, संत अलोषियस कालेजू, मंगळूरू २००५ पू ४१६ + २५ रू ५००/
८ मोरास, पावल : मोग्रें कारण – प्र: पडवळ प्रकाशन बिजै, कापिकाड, मंगळूरू २००८ पू ४५५+ ६८ रू १५००/
९ उपाध्य, मुरुळीधर हिरियडक,(सं): कोंकणी भाषे-साहित्य प्र: कोंकणी अध्ययन पीठ, राषट्रकवी गोविंद पै संशोधन केंद्र, उडुपी ५७६ १०२ पू १७९ + १९ रू ७५/
१० वेगस, सरिता क्यारल(प्र):सिरिवंताचीं लिकणे मोत्यां :- प्र-साळक प्रकाशन, वेगस कंपौंड, हीलवे, मंगळूरू-५७५००२ , २००७, पू १० +५४५, रू २००/
कोंकणेंत चारित्रीक कादंबरियो
* स्टीवन क्वाड्रस पेर्मुदे
कादंबरी प्रकार संस्राच्या साहीत चरित्रेंत भोव पर्नो कांय न्हंय तरी कांय उण्या प्रभावाचोयी न्हंय. आज लोकाक चड आकर्शीत कर्चो आनी विवीध विषयांनी व्हाळोवंक सकचो साहीत प्रकार कादंबरेचो. गद्य साहीत प्रकारांत विशेस नवेसांव हो प्रकार हाडन आयलो देकून ‘नवाल’ ‘नोवेल’ म्हणूनंच इंगलिशांत हाका आपयतात. भाणभट्टान बरयिल्ली ‘कादंबरी’ संसकøतांत असल्या दीर्घ चित्रणाची भोवपात्री पयिल्ली कृती देकून ह्या प्रकाराक भारतांत कादंबरी म्हणतात.
पाश्चात्य संस्रांत कादंबरी म्हळ्यार मध्ययुगांत वाडललो रोमान्सी तळ आसचो विवरणात्मक गद्यप्रकार. पात्र, घटनां आनी क्रिया वासतवभूमिका, मनोभूमिका आनी कल्पनाभूमिका म्हणच्या तीन तळांचेर जशें घढतात तशें कताशुद्दता सांबाळन, घटनाक्रम सार्कें दवर्न घेवन शब्दक्रमाच्या अद्वितीयेन मांडची कादंबरी जाता. हें तिक्केशे लांब जालें देकून विसकळाव्यां. कादंबरिंत कितें आसोंक जाय? तीन संग्ती
१ पात्र वा किर्दार (हांकां थोडे रोल म्हणतात आनी थोडे क्यारेकटर म्हणतात)
२ घटनां (इवेंटस) आनी
३ क्रिया (एकटस एंड एक्षन्स)
निर्दिषट घटनांत निर्दिषट पात्र कसली क्रिया दाकयता हाचें सुंदर गद्य विवरण कादंबरी.
कादंबरेन पात्रांनी खंय सक्कड चलोंवच्या क्रियांक प्रसतूत करुंक जाय? एका यशस्वी कादंबरेन ‘सगळो संसार आपली पाटभुंय कर्न घेवन तळ निर्दिषट जायजे’ म्हणतात. व्हड वाद कादंबरिच्या लांबिये-रुंदिये विशीं आसा. ‘कितलीं पानां एका कादंबरिंत आसोंक जाय म्हणचे प्रास त्या पानांनी आपणें उबें केल्ल्या पात्रां द्वारीं, कितल्या यशस्वी रितीन म्हनश्या संस्राच्या प्रवर्तनांक, थंयसरच्या संकीर्णतायेक उज्वाडाक हाडलां म्हणचें गर्जेचें’ म्हणून पंडीत सांग्तात तरी कादंबरिंक कथा, नीळगथा आनी दीर्घ कथा कादंबरियो म्हणून तीन वांटे कर्चें दिसून येता. कादंबरिंनी कृतिकारान खरो संसार (वासतवभूमी), काल्पनीक संसार (स्वपनभूमी) आनी मनो संसार (मनोभूमी) अशें तीन हंत उबे कर्चे आसात. कादंबरिंतल्या पात्रांनी ह्या तीनयी हंतांनी येवन वेच्याक सलीस जावंकजाय. ह्या येवन वेच्याक सलीस जांवचे परीं प्रतिसंसारांचें निर्माण कर्चें कादंबरिकारांचें साहस. ह्या वावरांत तांची यशस्वी कादंबरिची यशस्वी.
कादंबरिकाराचीं मोलां कसलीं जायजय म्हळ्ळ्या सवालाक आदिंमागां थावन तीं समाजेमुखी (प्रो सोसायटी), म्हनश्यामुखी (ह्यूमनिसट) आनी जागतीक मायामोगाचीं जावनासाजे म्हळ्ळें जेराल चिंतप आसा. कादंबरें द्वारीं व्हडव्हड सामाजीक-राजकीय परिवर्तनां जाल्लीं पळेवंक मेळतात. त्या प्रवर्तनां पाटल्यान एक निर्दिषट जवाब्दारी आनी हुसको भरललें साहितीक मन वावुर्ता म्हळ्ळें विस्रानांये.
कादंबरिकार आपलें संरचन उबें कर्ताना कसल्या जाण्वाये हंत वापार्ता. हर लोकाक कळीत आसच्या साद्या संग्तीं थावन तो संवहन चलयता वा भोव उंचल्या जाण्वाये ताळ्यान तो उलयता हाचेर एका कादंबरेची यशस्वी होंदून आसा. कसलीं मोलां तो वांटता आनी कोणाक तो वांटून आसा? ताच्या विवरणांत आसची भास आनी विषय ताच्या आशयाक जोक्त्यान प्रतिफलीत करुंक सकल्यांत? हीं सवालां कादंबरिकारान आपल्या कादंबरेचो पयिल्लो वाचपी जावन आपणाकच घालन घेंवची गर्ज आसा. भोव उण्या जाण्वायेच्या पूण वर्त्या संवहन समजणेच्या कादंबरिकारांनी यशस्वी जोडल्या तर ताणी मुकार मांडललीं संवहनात्मक संरचनां आनी परिनिर्माणां वाचप्यांच्या मतिपडद्यार रूपरुपीं उबें जावंक सकल्यांत तें कारण आसुंयेता. देकूनंच कादंबरिकाराक भाषेच्या जाण्वाये प्रास भास वापार्णेची जाण्वाय वर्त्या गर्जेची म्हणतात.
कादंबरिंक विवीद रितिंनी वर्गीकरण केलां. सामाजीक कादंबरी, धार्मीक कादंबरी आनी चारित्रीक कादंबरी म्हणून तीन वर्गीकरण कर्ची वेवस्था आमचे मदें आसा तसलें वर्गीकरण कर्न तांतल्या एका वांट्याचें चड कर्न खडपाच्या चारित्रीक कादंबरिंचें आध्ययन हांगा मांडतां.
कानडी कोंकणी मात्र न्हंय जेराल थरान कोंकणी चारित्रीक कादंबरेंचो बापूय म्हणूनंच नांवाडला ‘खडप’. खडप म्हणचें विन्सेंट जोन पीटर सल्दाञ म्हणजे विजेपी सल्दाञचें लिखणे नांव. कोंकणी साहित्याच्या वांट्याक व्हड बुन्यादी खडप जावन तो अजून उरला म्हणचें खरें. १९५० इस्वे उपरांत चारित्रीक कादंबरियो बरवंक धरल्यो आनी मुकल्या ३५ वर्सां पऱ्यां तो बरयित्त गेलो. ताणे टिप्पू सुल्ताना खाल केनराच्या लोकान फूड केल्ले कषट-संकषट वर्णून १२ कादंबरियो बरयल्यात. तशेंस गोंयांत चलून आसल्ल्या धर्म न्यायाधीकरण वेवस्थ्याच्या (ईनक्विजेसांव) कठोराये विशीं, त्या काळाच्या अनाचारां विशीं आनी लोक गोंय सांडून शांत समाधान सोधून मंगळुराक वेचे विशीं ‘सायभ भोगोस’ शिंकळेचे पांच कादंबरियो बरयल्यात. इतल्यो चारित्रीक कादंबरियो बरयललो दाकलो फकत्त कोंकणेंत मात्र न्हंय भारताच्या हेर भासांनिंय दुस्रो ना. (हे पुसतक कांय पातळ कडतिल्यो न्हंय बगार हऱ्येक २५०-३०० पानांच्यो)
सुटके झुजांत ब्रिटीषांक भारतीयांनी दाकयलल्या सबार प्रतिरोधां पयकी अध्ययनात्मक साहितीक प्रतिरोधयी महत्वाचो. कीत, विन्सेंट स्मित्त , शिरोल असले साम्रजवादी कृतिकार इंडियांतल्या ब्रिटीष वासणूकशाही राजपाटाक अध्ययनात्मक रितीन बळ करित्त ताका जाय तें संरचन कर्न आसताना. जयस्वाल (हिंदू पालिटी) आर. जी. भंडार्कर (हिसट्री आफ डेक्कन), नीलकंठ शासत्री(चोळास) असले राषट्रीयवादी चरित्राकार आपल्या अध्ययनांनी आनी कृतियांनी ब्रिटीष रायपाटाक विरोद कर्न आमच्या देशांत ब्रिटीष येंवच्या हजार हजार वर्सां पुर्विंच प्रजातंत्र वाडल्लें, अशोक, कानिषक, तसले श्रेषट राय हांगासर लोकवादी प्रजातांत्रीक रायपाट चलयताले म्हणोन पासार्तात. ब्रिटिषां प्रास कांय वांट्यान आमी श्रेषठ म्हणचें चिंतप वाडोंक अजंता, एल्लोरा, पट्टदकल्ल, तसल्या ग्रेसत वासतू केंद्रांचें संशोधन सिंधू सभ्यतेचें संशोधन, वेदोपनिषद साहित्याचीं सोदनां आनी तितलें प्रेरक जातात. ‘ब्रिटिषां प्रास आमी वर्ते’ म्हणच्या वादाचें विसतरण ‘देशा भितरच हऱ्येका स्थळीक लोका जम्यांन आपूण हेर लोका जम्यां प्रास श्रेषट म्हणोन आपली विशेस अस्मिताय सोधुंक वेच्यांत’ आमी पळेतांव. केनरा कोंकणी कथोलिकांनी असली अस्मिताय आनी महत्व जोडच्या प्रेतनांचो फळ म्हळ्ळेपरीं खडापाच्यो चारित्रीक कादंबरी उदेवन आयल्यो अशें हांव लेक्तां.
खडापाच्या चारित्रीक कादंबरिंनी वसहतोत्तर चरित्रा संरचन साहित्याचीं (Posण अoटoटीiचीट ऊisणoडीiछिचीट ईiछीणioटी Wडीiणiटीgs) सर्व लक्षणां दिसून येतात. पंडितां पर्माणे असल्या बरवपांनी
१) प्रादेशीकपण आनी त्या प्रादेशीक थळा विशीं लेकावर्तो अभिमान.
२) सामाजीक आनी राजकी स्थरांनी बहुभाषीकपण.
३) अधिकार केंद्रा सवें बरो संबंध दवर्न घेवंक पेचाडचें.
४) स्थळीक सांसकøतीक थळार आपणाकच स्थानमान जोडन घेवंक पेचाडचें.
५) आपल्या लोकांच्या स्थळीक संघरषांक, सुका दुकाक संबंधी जावन बरंवचें. असलीं लक्षणां आसाजे. हीं चडशीं लक्षणां खडापाच्या कृतियांनी आमी पळेतांव.
खडपाची ‘सायभा भोगोस’, सांकळ पांच पुसतकांची. (‘सायभा भोगोस’ ‘पुर्वज पर्देशांत’, ‘वांजेलाचे वाटेर’, ‘जिवो व मेल्लो’, आनी ‘या तरी मंगळापुरी’,) गोंयांतल्या कथोलीक धर्मन्यायाधीकरण वेवस्थ्याच्या (ईनक्विजेसांव) कठोराये विशीं, त्या कोडतिच्या पाद्री नितिदारांचो अनाचार, देवाच्या नांवीं चलोंवचो अन्याय विवरिताना खरो कथोलीक, जिण्येंत मऱ्येचो वर्तो भक्त खडप सतानिषट जाता, सत आपणाक आनी आपल्यांक कितलें कोडू जाल्यारी हटान उग्ताडाक हाडता. ह्या कादंबरिचीं सुमार १५०० पानां गोंय श्हेरांत, अलजुबेंत, बंद्रांनी, तार्वांनी, चारित्रीक व्यक्तीं मदें, गोंयच्या देवतेंपलांनी, रावळेरांनी गोंय थावन मंगळुरा पऱ्यां वाटेंनी, मंगळुरांतल्या जाग्यांनी दांवतांना अध्ययनाची तांक खंडीत दिसोन येता. अलजुबेच्या , ईनक्विजेसांवाच्या कठोराये विशीं, उंचल्या पाद्री लोकांच्या कपटपणा विशीं आनी कपितान जुवांव दे फर्दिनांदाच्या साहसां विशीं सांग्तां सांग्तां तो उत्परेक्षेक लाग्ता. ‘आपलो मांयगांव कोड्याळ पुडतुगेजांचें रायश्हेर गोंयां प्रास भोव वर्तो’ म्हणचो खडाप आपल्या लोकाक व्हडपण वोडन दिंवचें साधन कर्ता. काणी कशी कशी घुंवल्यारी तर्नाटो वीर कपितान जुवांव दे फर्दिनांद साधनांचो वीर जाता. हांगासर सहज म्हणचेपरीं खडापाक इतिहासा प्रास आपलो दिषटावो आनी आपल्यो आनी आपल्या लोकाच्यो गर्जो महत्वाच्यो जातात. तरीपूण खडापाच्या हेर कृतियांक तुलन केल्यार ह्या सांकळिंत चड विषयनिषटता आसा.
टिप्पू सुल्तानान केनरांत चलयिल्ल्या आडळत्याक आनी खाटकायेक संबंध जावन खडापान बरयिल्ल्या कादंबरिंनी सायभा भोगोस शिंकळेंनी दिसोन येता ती सत्यनिषटता जांव विवर निर्दिषटता जांव दिसून येना. ह्या विशीं ताणे ‘देवाच्ये कुर्पेन’, ‘सोवो सुंर्गारून’, ‘सर्दारांची सिनोल’ रुज्वात, बचावेची चावी, तांबडी पितूळ, तोरिची दाळ, सर्दारांचें सन्निदान, ‘मोगा म्हाका शिकय’, ‘मोगाची महिमा’ ‘बेळतंगडिचो बाल्ताजार’ ‘इंफेर्नाचीं दारां ‘बंदडेंतलें दायज’ कादंबरियो लिकल्यात. ह्या सर्वांचो विषय कादंबरिगाराक (खडापाक) लागशिलो, ताच्या लोकाक शीदा संबंधीत. देकून हांगासर कादंबरिगार चरित्रेक नीत कर्चेपरास आपल्या आनी आपल्या लोकाच्या भोगणां भावनांची सेवा पयली कर्ता. चारित्रीक विवर दितासतानां सतां ताका चड महत्वाचीं जायनांत. (Iटी चिटी चीmbiणious ठिडीogडिचीmme oजी चिडीणiछीuटचीणiटीg णhe ‘Pचीsण’ णhe ंuणhoडीs eveटी जisणoडीणeज णhe sछीieटीणiजीiछी hisणoडिथी. खीhe hisणoडीiछिचीट चिटीज छीuटणuडिचीट sणuजies तीeडीe जisणoडीणeज bथी णhe iटीणeडीesण gडीouठीs eveटी तीiणh णhe ठिचिणडीoटिचीge oजी sणचीणe चिटीज soछीieणथी जीoडी sणडीeटीgणheटीiटीg डीevivचीटism.-एuडीuठी-३)
खडपाच्या वांट्याक केनरा खंचोय एक गांव न्हंय, केनरांतले कोंकणी कथोलीक सादे व्यक्ती न्हंय. ते ताचेच आनी तो तांचो. सुटके (१९४७) उपरांतल्या काळांत आपलो समुदाय आपलीं मुळां (केनरा) सांडून पोटा भुके खातीर संसारभर शिंपडून वचुंक लागल्ल्या वेळीं आपल्या दुबळ्या भांवडांक तांचो वयबवोपेत पूर्वकाळ उगडास कर्न दिंवचें म्हणियार्पण खडप आपल्या खांद्यार घेता. कुमेरिंत, गाद्यांत, बेट, बयलांत सागोळी कर्न पोट भर्न आसल्ल्या, एवरोपी तोटा सावकारांच्या काप्ये, एळ्या तोटांनी रायटर जावन घोळतेल्यांक तो टिप्पू सुल्तानाचे सर्दार कर्ता, घोड्यार बसयता. चारित्रीक नवाल काळाची पिंत्रावणी न्हंय नवाल्गाराच्या मती पडद्यार समकालीन दाबावांचेर होंदून उदेल्ल्या पिंतुराची पिंत्रावणी म्हणचें खडापाच्या ह्या कादंबरिंनी जरूर सत दिसता.
खडपाच्या सर्व चारित्रीक कादंबरीं पयकी म्हाका सोभीत आनी अपुरबायेची लागची ‘सर्दारांची सिनोल’ (ही कादंबरी खडापान मागीर नाटक रुपारयी हाडल्या ) टिप्पू सुल्तानान केनरांतले क्रिसतांव आपणा विरोद दुस्मान ब्रिटिषांक पाटिंबो दितात म्हणोन समजोन घेवन १७८४ इस्वे उपरांत तांकां भंगोंवचें, उपरांत सुंकेरी थावन होसदुर्गा पऱ्यांतल्या सुमार ६०००० क्रिसतांवांक पटणाक आंबुडन व्हर्चें आनी ताका प्रतिरोद जावन केनरांतल्या थोड्या क्रिसतांव मुकेली युवजणांनी गुप्तीं काटकायो चलोंवच्यो, तसल्या मुकेल्यांक टिप्पू सुल्तानाच्या प्रदान सर्दारान कोड्याळगार सर्दार सिमांव पेद्रू प्रभून गुपीत पाटिंबो दिंवचो. ही काणी. सर्दार सिमांव ह्या युवकांक एक सिनोल दिता, ती सिनोल एका अरलुकेचें अर्द. ह्या सिनोले भंवतीं, सर्दारा भंवतीं आनी गुप्ती मुकेल्यां भंवती ही कृती आसा. टिप्पू संबंधिच्या खडपाच्या हरयेक कृतियांनी हेच विवर आमकां पर्त्यां पर्त्यां लाबतात.
सता थावन थोडें पयस आनी आपल्या गर्जां तेकीत खडपान दिल्यात त्या थोड्या घुंवडेंक आमी पळेयां.
१) टिप्पू सुल्तानान केनरांत आपल्या रिसालां द्वारीं चलयिल्ल्या अनाचाराचे विवर, हांगा थावन आंबुडन वेल्ल्या क्रिसतांवांचो संको आजून सत सार्कें अध्ययन जावंकनां तरी विशेस उत्परेक्षे विवर ताणे दिल्यात.
२) काटकाये वेळीं थोडे जण टिप्पुच्या सोजेरांच्या हातांतले चुकोन रावले, थोड्या फिर्गजांक, टिप्पून धोसुंक ना. पूण हे एका निर्दिषट फिर्गजेचे, निर्दिषट जाती पंगडाचे, अशें कित्याक?
३) सर्दार सिमांव खऱ्यान इसलामीक राजाचो जिम्मी ताका खडपाचो टिप्पू नितियासणार बसयता, हें इसलामीक राजांत कशें साद्य? इसलामीक राजांत मुसलिमेतर, कोणंयी तो जांव ताका पर्जे हक्कांच नांत. हांगा तसलो एकलो नितिदार जाता कशें? ह्या वेक्ती विशीं आमकां खंयसरयी चारित्रीक विवर लाभानांत कित्याक?
४) टिप्पू सुल्तानाच्या सोजेरांच्या हातांत पडून सक्कड होगडावन घेतल्ल्या क्रिसतांवां पयकी एकली स्त्री (वेरोनिका) आपूण कितलो लोंच दीवन तरी आपणाक जायजाल्ल्यांक सोडोवन हाडतां म्हणता, हें कशें?
५) मंगळुर्गारां क्रिसतांवां मदें त्या काळार कांय झुजाची आतुराय जांव, संयब जांव आसल्लें दिसोन येना. एकानएक टिप्पुच्या बळाधीक फवजेक फूड कर्न रावोन सर्कारा विरोद दंग्वाळ चलोंवचें धयर आनी बळ खंय थावन हांकां आयलें? जांव हांकां ब्रिटिषांनी पाटिंबो दिलो म्हणून मान्यां! पूण ताचो एकच एक विवर खंयसरयी नां तरी कित्याक? असले आनी सभार संग्ती आसात तरी सद्द्याक हे पुरो.
खडपाच्या कादंबरिंनी वापारल्या ती भास खऱ्यान भोव वर्ती. थंयसर उभीं केल्यांत तीं संरचनां अध्ययनाच्या बळाचीं म्हणून सांगुंक नर्गाजय मणून ना. दोम फिदाली, इसलामीक सर्दारी-सुल्तानी भास आनी कोड्याळगारांची थळावी भास ताणे समजून जोक्त्यान वापारल्या. आपूण खंच्या काळा विशीं बरयतां त्या काळाची वळक समजून घेवन ती वळक आपल्या वाचप्यांक उत्रोवंक खडपान खरीं प्रेतनां केल्यांत.
खडपाच्या चारित्रीक कादंबरेंनी उत्परेक्षा आसात, अवयज्ञानीक विवर आसात म्हणून आमी दाक्षिणेवीण ओपून घेतलें तरी एक श्रेषट कृतिकार जावन ताचें स्थानमान केदिंच उण्याचें जांवचेंना. आजकाल पर्गट जांवच्या थोड्या चारित्रीक कादंबरिंक पळेल्यार थंयसर चरित्राय आसाना साहीतयी आसाना. तसल्यां मधें खडप खऱ्यान भोव उंचायेन सोभता. इतल्या रोमांचक आनी आकर्शक शयलेन आपल्या लोकाक तांच्या माल्गड्यां विशीं अभिमान पांवचे परीं केल्ली कीर्त खडपाची, ह्या प्रक्रियेंत ताणे चरित्रेच्या सतांचो मोग कर्चे प्रास आपल्या लोकाच्या भोगणां-भावनांचो मोग केला तो खरो तरी ताणे कादंबरी बरयल्या आनी त्या द्वारीं आपल्या भाषेच्या साहित्याक वर्ती सेवा दिल्या म्हणून घेतल्यार आनी हांगासर चड ‘विषयनिषट (एंफिरिसिसट) चरित्रेक [जी मोळबा पंदा एदोळ लाबोंक ना ती] सोधिनाशें रावल्यार खडपाच्या कृतियेंची रूच चाकुंक सलीस आनी तांतल्यान चुसचो रोस विशेस जायत
(गोंय विश्वविद्यालयांत चारित्रीक कादंबरिंचेर मांडललो प्रबंध)
