कर्नाटकांतली समकाळीन कोंकणी कविता

(२०१० वरसा गोंय विश्व विद्यालयाच्या कोंकणी विभागाच्या विद्यार्थिं खातीर दिल्लो उपन्यास)

कर्नाटकाक कोंकणी लोकाचें येणें:

गोंयां थावन कर्नाटकाक पयले पावटीं कोंकणी लोकाची परतणी या येणें जावन साडेचारशीं वरसां भरतात.  म्हळ्यार चडुणें तेराव्या शतका थावन १७३० वर्सा परयांत पयलें मतांतर, उपरांत इनक्विजिसांव आनी नंतर सुकीदाढ तशें वेवेगळ्या हेर कारणांक लागून कोंकणी लोकाची असली परतणी गोंयां थावन कर्नाटकांत जाल्या.

कर्नाटकांत कोंकणी काव्याची चरित्रा:

गोंयां थावन मंगळुराक तशें आसपासच्या गांवांनी कोंकणी लोक आयलो तेन्नां तांणी तांच्या बराबर लोकगितां हाडलीं आसुंयेतात. तांतलीं कितलीं उरल्यांत, कितलीं नास जाल्यांत, कितलीं कोणें बरोवन दवरल्यांत हाची म्हाका खबर ना. कुडम्यांच्या शिगम्यां गाण्यांनी, तीं गाणीं गोंयां थावन आयल्लीं म्हणच्याक जायत्यो रुजवाती दिव्येत. (कुडम्यांच्या शिगम्या खेळाच्या निमाण्या दिसा ‘दिमिसाल’ म्हणून बोबाट घालून तळ्याक उडकी मारतात. हो ‘दिमिसाल’ सब्द पोर्तुगेज भाशेथावन आयला. तशें म्हळ्यार डिस्मिसल या सोंपलें म्हळ्ळो अर्थ).

कथोलिकांनी तशें सारस्वतांनी लग्ना संदर्भार म्हणच्यो वोवियो-वेर्स गोंयां थावन हाडल्ल्यो म्हणूंक जायना. कांय हेणे तेणे एक दोन आसतीत, वोवियांनी गोंयांत आजून आसचीं आनी मंगळुरांत आतां तोंडार नासचीं उतरां  आसतीत. पूण चडीत वोवियो वेरस कर्नाटकाक आयल्या उपरांतच लोकांनी रचल्ल्यो म्हण्येत:

आंबो पालेलो, कुंबो फुललो

पयलो उलयलो होरेत आमचे होकलेलागीं

जारद्या महिन्यांत सुब्रह्मण्यांत सष्ठ

आमकां कितें नश्ट होरेत उलयल्यार?

ह्या वेर्सांत ‘जार्दो’ म्हळ्यार तुळू म्हयन्याचें नांव. ‘सुब्रह्मण्य’ कर्नाटकांतलो गांव. तशें म्हणताना ह्यो वोळी कर्नाटकाक आयल्या उपरांतच रचल्ल्यो म्हणजाय पडता.

येज्मानीच्या हुंबरार उदकान भरला तोड

मांय फुलां माळता होकले हात जोड

येज्मानीच्या हुंबरार कासुळेचो खोलो

लांब सोडया झेलो त्यावी कस्तुरेचो

वयल्या वोवियांनी ‘तोड’ तशें ‘कस्तूर’ सब्द गोंयांत आसात म्हणूंक जायना जाल्ल्यान ह्यो वोवियो गोंयच्यो म्हणूंकय जायना.

तशें म्हणताना :

आप्रोसाचे वाटलेक मुयांच्यो हारी

आयावो नारी चवगी रोस लाया

हे वोवियेंतले ‘आप्रोस’, ‘आयावो’ सब्द मंगळुरांत हेर खंयच्याय संदर्भांनी आयकूंक मेळनांत. म्हणताना कांय ही वोवी गोंयां थावन हाडल्ली जांवकय पुरो.

वोवियांची गजाल तशी जाल्यार कथोलिकां मधें गुमटा गाणीं आजून आसात. हीं गुमटा गाणीं गोंयां थावन आयल्या उपरांत घडल्लीं म्हणच्याक थोड्यो रुजवाती मेळतात. हेर थोडीं गुमटा गाणीं गोंयां थावन हाडल्लीं आसुंकय पुरो.

गोंय सांडून आयली मांय, रोजार सायबीण

गोंय सांडून आयली मांय, रोजार सायबीण

गोंय सांडून आयली मांय

मेकळ्या केसांनी मांय, देंवली समदिराक

मेकळ्या केसांनी मांय, देंवली समदिराक

अनी देंवली समदिराक मांय, पावली बोळाराक

देंवली समदिराक मांय पावली बोळाराक

बोळारचे पोबेन तिका आसरो-मू दिला…

हांगासर ह्या गाण्याचो संदर्भच सांगता की हें गाणें गोंयां थावन मंगळुराक पर्तणेचें म्हणून. बोळार म्हळ्यार मंगळुरांतलो एक जागो, जंय रोजार मायेची इगर्ज आजून आसा.  कथोलिकांची सायबीण केदळाय पळेया ती उब्या केसांची. ती मेकळ्या केसांची न्हय. ह्या गाण्यांतलो कवी तिका मेकळ्या केसांची म्हणून कित्याक आपयता? मतांतर जाला जाल्यारी, सायबीण म्हणताना तेदोळ पासून देवी म्हणून आराधन करन आसल्ल्या मेकळ्या केसांचे दुर्गा देवीक तो कांय देखता आसतलो.  भाशे मारीफात समाज शास्त्र शिकतल्यांक हांगासर व्हड एक विचार आसा.

मंगळुराक ब्रिटीष आयल्ले १७९९ वर्सा. ताच्याकय पयलें पोर्तुगेजांनी मंगळुरांत राज चलयलां, पूण थोड्या काळाक. मंगळुराक ब्रिटीष आयल्या नंतर मंगळूरच्या बायलांक तांणी दवरन घेतलें आनी तांकां गोरीं भुरगींय जालीं. आजून मंगळुरांत ब्रिटीष कुटमा नांव आसचो लोक आसा. ह्या एका संदर्भार लोकांनी घडललें एक गाणें, जें म्हज्या आज्यान म्हज्या ल्हानपणार म्हाका शिकयल्लें तें म्हजे यादींत आसा:

आडकुलोगो बुडकुलो, तेला तुपाचो

बायेगेर बाबू जाला फिंरगी रुपाचो

माडा मुळांत चेरको जाला, धांगरो फेरायां

उटागो बायांनो मांद्री खवळियां

हांव आनी रवींद्र केळेकार बाब कांय पंचवीस वरसां आदीं ताच्या घरा भेटल्ल्यांव. आमचे थोड्याच वेळाचे मुलाकती वेळार हो प्रस्ताप ताणे काडल्लो. आनी हें गाणें गोंयचें न्हय म्हणून ताणें म्हाका सांगल्लें. हें गीत मंगळूरच्या लोकान, तांच्या बायलांक चत्राय राकूंक रचल्लें म्हणून धर धर कळता.  `घरचें दूध माडामुळाक वोतीनाका’ म्हणतांव आमी. तशें म्हळ्यार घरांतलो घूट संसाराक कळीत करीनाका म्हणून. पूण हे कवितेंत घरचो घूट संसाराक कळीत जाला, बायेक फिंरगी बाबू जाला. देकून हे कवितेंतलो कवी बायलांक या बायांक चत्राय दिता, सांगून `तुमी निदनाकात, मांद्री या शेंद्री खवळून बसा’.

मागीर कोणे हो वाद सारको न्हय म्हणतल्यांनी आनी आमच्या बायांक समाधान करचे दिशेन आन्येक कविता घडली:

आडकुलोगो बुडकुलो तेला तुपाचो

बायेगेर बाबू जाला फिंरगी रुपाचो

दिवो लावून पळेताना, सारक्या रुपाचो

म्हणताना गोंयां थावन आयल्ल्या कोंकणी लोका मधें कविता रच्ची बरपूर तांक आसल्ली म्हणच्याक ह्यो कविता गोवाय दितात.

ह्याच परीं धार्मीक कांतारां म्हण्या या गितां – तींय आसल्लीं. आट्राव्या शतकांत फा जोकीम मिरांदान `रिगलो जेजू मोळ्यांत’ कांतार या भक्तीक गीत बरयलें. ताच्या उपरांत `आयका क्रिसतांव जणा’, `उटा उटा प्राणिया’ `पापिया निर्भाग्या’, `सर्गीं थावून’ – असलीं आनी जायतीं भक्तीक कांतारां कोंकणीक आयलीं. तीं खास कोंकणिचीं न्हय आसून, लातीन आनी हेर भासां थावन कोंकणीक आणकार केल्लीं.

गोंयां थावन येताना क्रिस्तांव लोकान `क्रिस्त पुराण’ हाडल्लें. तें कोंकणीक अनुवाद या तर्जण करचें काम सूरवातिच्या काळार जायत्यांनी केलां.  ह्या पुराणांत ११,०१८ वोळी आसात.  फा लियो सल्डान्हान अनुवादाचें काम सुरवेच्या काळार सुरू केल्लें जाल्यार उपरांत थोड्यो वोळी जे जे रेगो आनी हेरांनी केल्यात.  त्या पयकी फेलिक्स पावल नोरेञ प्रमूख आसा.

कोंकणी दिर्वें आनी उपरांतलो काळ:

१९१२ वरसा कानडी लिपियेंतलें पयलें मॅगझीन `कोंकणी दिर्वें’ पर्गटून येवंक लागल्या मागीर खरी कोंकणी कविता पयल्यान पयली लोकाक वाचूंक मेळुंक सुरू जाली. ताच्याकय पयलें कविता पुस्तकां पर्गट जावंक नांत म्हणून न्हय. जाल्यांत.  १९०४ इसवेंत पुरंदर दासाचें काव्यें कोंकणीक तर्जण करन पुस्तका रुपीं पर्गट जालां.  त्या उपरांतय असलीं तर्जण केल्लीं जायतीं ल्हान सान पुस्तिकां पर्गट जाल्यांत.  पूण खरे कोंकणी कवितेची सूरवात `कोंकणी दिर्वें’ पत्रा मारीफात जाली म्हणून लेकुंयेता.

`कोंकणी दिर्वें’ पत्रा मारीफात जायते कवी उजवाडाक आयले. पूण सगळ्यांत थोर नांव केल्लो कवी म्हळ्यार लुवीस मस्करेञ.

लुवीस मस्करेञान (१८८७-१९६१) ह्या काळार कोंकणी कवितेची ज्योत जळयली.  तो एकलो स्वाभावीक कवी.  ताणें लिखल्लें `आब्रांवचें यज्ञदान’ म्हाकाव्यें कोंकणी काव्य संसाराक महत्वाचें योगदान.  आतांय, पावनशें वरसां सोंपलीं जाल्यारी कोंकणी मुकुटावयलें मोलाधीक थीक कशें हें काव्यें सोभता.

‘आब्रांवचें यज्ञदान’ एक काव्यनाटक.  बैबलांतल्या एका घडिता भोंवतीं विणल्यारी, आपलें संपूर्ण स्वातंत्र्य सांबाळून, नव्या सृजनात्मक पात्रांक जीव दीवन, धर्माच्यो वोंयों मस्तून, आमकां वेगळ्याच एका सामाजीक वेदीचेर व्हरन पायता. मनशाचीं भावनां प्रकृतेचे सोभाये सांगाता विणून, थळीय चरित्रे संगीं माखून, कवितेरुपीं प्रस्तूत केल्लो हो कवी, ह्या काव्याद्वारीं मात्र न्हय ताणें रचल्ल्या जायत्या महत्वाच्या काव्यां खातीर, ताणें समग्र साहित्याचेर घाल्ल्या प्रभावा खातीर, हेर कोंकणी कवींक हुमेदिची झर जाल्ल्या खातीर – आपल्या काळाचो उंचलो तशें महत्वाचो कवी अशें थारता.

मोऱ्या पर्वताच्या मुळांत आब्रांव, इजाकाक घेवन पावता. तवळ ताचें संभाषण पळेया:

….

पुरो जालां तुका, उसक्यार तकली दवर/

कालीय समा नीद ना, आबळे दोळ्यां भोवोर/

इंगळो जाल्यात; सगळी रातीय आवयचो जोप/

ओंट-बी करपून गेल्यात; ताळवेंत येता हुलोप/

घरा आसतासताना सदां जायजाय आसली/

सुकण्या पिलांबरी तुका आवय पासळी/

मोगा-सावटाक वाडून वोताक पडल्यार पळे/

आल्पुलिशी बावतात तुजे असले कळे/….

हो काव्यनाटक ताणें `स घातांच्या’ (hexameter) छंदान प्रासांचेर बरयला.  उतरां उतरांत, संभाषणां संभाषणांत आपुरबायेन उतरतात आनी परत परत उजळच्या अंतप्रासांत समावेश जातात.

लुवीस मस्करेञाचें `कवित्वाचें गुपीत नंदनावन’ हाताळ्ळल्या विशया खातीर, रुपा खातीर, मापा खातीर मात्र न्हय आयच्या काळारय तांतली तीक्ष्णता सांबाळून वेल्ल्या खातीर कोंकणी चरित्रेंतली अपरूप तशें उंचली कविता अशें हांव लेकतां.  मागीर ताचे `मनीस म्हणजे कितें?’ कवितेनय कोंकणी काव्य चरित्रेंत आपलीं पावलां बळान रोंबयल्यांत.

कवित्वाचें गुपीत नंदनावन

चालत्या मनशा, सर तूं पाटीं,

नाका तिळूंक भितर:

सगळ्यान चोंवची चंचाळ आशा

आनी पोकळ हासो, पिश्या,

व्हरशी जरतर,

रावोन वचत बारीक व्हाळची

संगीत गणांची झर,

भितर सोभचो प्रकास लिपत

कवित्वाचें मायना उबत

गांवचें थंयसर,

वनांतरी भोंवतात रचणां

कवित्वाचीं सुंदर,

तुजी एकच चंचाळ दीश्ट

पुरो तांकां करुंक भश्ट-

तिळुंनाका भितर.

पागरा भायर राकोन राव तूं

व्हाळोन येता म्हणसर

रंगीत गायान वाऱ्यार उप्येवन

आयिल्ल्याक्षण, जिकून लिपोन

थंयचो निसर.

-लुवीस मस्करेञ

ही कविता, पांच वोळिंची कविता (cinquain or quintet). ‘cinquain’ पांच वोळिंची कविता तरी तांतूं आसजे जाल्ल्या तुकड्यांक लागून हे कविते प्रास वेगळी. ‘abccb’ प्रासाचेर लुमन बरयिल्ली ही सगळी कविता बांदून हाडल्या. दुसरे वोळीचो निमाणो सब्द तशें पांचवे वोळीचो निमाणो सब्द कवितेच्या पोंतान पोंत एका प्रासांत गुंतला तर, तिसरे तशें चवते वोळींचे निमाणे सब्द एकामेका प्रासांनी मिसळ्ळ्यात.  मागीर दुसरे वोळीचें आनी चवते वोळीचें निमाणे वेंजन कवितेच्या पोंतान पोंता एकच ‘र’ उरलां.

कोंकणींत मात न्हय खंयचेय भाशेंत – दोन, तीन आनी चार वोळींच्या कवितांक सर केल्यार – पांच वोळींच्यो कविता वाचूंक मेळच्यो अपरूप.

कवितेच्या पोंतान पोंता एके आमके मांडावळीर दवरल्ले उतरांचे तुकडे (syllables) दिसतात. ही मांडावळ ८+६+८+८+४ तुकड्यांची.

कवितेंत उतरांच्या नादाची एक रीत म्हण आसता. इंगलीष कवितेंनी आसचें alliteration (नादासाद) हांगाय पयले पंगतींत झळकता.  ‘चालत्या मनशा चल तूं पाटीं’  आनी ‘सगळ्यान चोंवची चंचाळ आशा’ हे वोळिंनी एकाच नमुन्याचें वेंजन ‘च’ परत्यान परत्यान वेवेगळ्या सब्दांचे सुरवेर वापरून (initial alliteration) कवीन कवितेची सोभाय वाडयल्या मात्र न्हय कविता वाचतल्याक संगीताचो अनभोग करून दिला.  असलीच एक रीत सब्दांचे आकेरीक हाडल्ली ‘क्षण, जिकून, लिपून’ (consonance) हे वोळिंत झळकेक येता.

कवितेचे बांदावळीं विशीं आभ्यास करतल्या कोंकणी कविंनी जरूर जावन वाचीजाय जाल्ली कविता ही.

लुवीस मस्करेञाच्या जिविता काळार जायते कवी उदेवन गेल्यात.  त्या पयकी हांवें उल्लेक करीजाय जाल्लीं नांवां म्हळ्यार: फा. सिल्वेस्टर मिनेज, फा पी. एल. बुतेल्लो आनी फेलिक्स पावल नोरेञ.

फा. सिल्वेस्टर मिनेजान बरयल्ल्या `पाशांवाचें गीत’  काव्यांत २,३२० वोळी आसात. फा. बुतेल्लो विसाव्या शतकाच्या चाळीसाव्या तशें पन्नासाव्या दशकांनी आपल्या विनोदीक कवितां मारीफात जायतो फामाद आसल्लो. ताच्या `काव्यां झेलो’ पुस्तकांत एकशें कविता आसात. थोड्यो भक्तीक कविताय ताणे रचल्यात. फेलिक्स पावल नोरेञान बरयल्ल्यो चडश्यो कविता धार्मीक विषयां भोंवतीं रेवडल्ल्यो.

लुवीस मस्करेञाक धरून ह्या सर्वय कविंचीं काव्यां आमी वाचलीं जाल्यार तीं एकच धर्माच्या विषयांचेर बरयल्लीं, नीत शिकोंवचीं. प्रासांचीं म्हळ्ळें कळता.

चा.फ्रा. देकोस्ताचो काळ:

लु. म. काळा नंतरच्या काळांत उटून दिसचो कवी म्हळ्यार चा. फ्रा. देकोस्ता.  चा.फ्रा. देकोस्ता कर्नाटकांत मात्र न्हय मुंबय तशें गोंयांत नांव केल्लो कवी.  कवितेंनी ताणें उब्यो करच्यो प्रतिमा, अपरूप उतरांची विंचवणी आनी व्हाळो, जिविताचेर ताणें मारची नदर, मागीर हें सगळें कवितेद्वारीं व्हाळताना प्रास आनी अलंकार गुंतल्ल्यान कानांक, काळजांक दाधोस्काय दिंवचें संगीत – हें सगळें चाफ्राक आनी चाफ्राक मात्र साध्य.  ताणें आपल्या कवितेंनी जांव, हेर साहित्य प्रकारांनी जांव वापरल्ले भाशेची गिरेस्तकाय कोंकणींत मात्र न्हय हेर भासांनींय वाचूंक मेळची कष्ट.  ताची `हाड चेडवा बुडकुलो’ कवितेन हरयेके कविगोष्टिंनी रसिकांक धलयलां.

ताचेथावन प्रेरण जोडल्ले कवी सभार.  ताच्या कवितांची छाप जायत्या कविंच्या कवितेंनी झळकता.

चाफ्राच्यो कविताय लु. म. काळांतल्या कवितांबरी प्रासांच्यो.  कांय चार-पांच कविता फ्री वर्साचेर बरयल्ल्यो तुका मेळतीत सोडल्यार चाफ्राच्यो कविता प्रासाक सोडून रावनांत.

चाफ्राच्यो कविता गांवच्यो. गांवच्या भोंवारांतल्यो. आपल्याच समाजाच्या समस्यां भोंवतीं रेवडल्ल्यो.  ताच्या कवितांनी राष्ट्रीय या अंतर्राष्ट्रीय विषय हाताळ्ळले झळकनांत. तो ताच्या भोंवतणिच्या समाजांतल्यो समस्या आपल्या कवितांनी हाडता. ल्हान सान संगती भोव सुक्षिमायेन पळेवन विनोदीक ढंगान पेश करता. तो उतरां सांगाता खेळचो कवी.

लु. म. थावन चाफ्रा देखताना कवितां खातीर विंचच्या विषयांची बदलावण जाल्ली दिसता. लु. म. क धर्म मोगाचो तर, चाफ्राक धर्मान वाटचें तशें वांटचें वीक दिसता. लु. म. तशें चाफ्राच्या कवितांनी धर्म परत्यान परत्यान येता तरी, सोंडां घुंवडावन येता:

तेणे आवय रडता:

लांवच्याक ना, मरतां हांव

हेणे बापय म्हणता:

दिंवच्याक ना झरतां हांव

मदें भुरगें दोडता

खांवच्याक ना, सरतां हांव

क्रिस्तांव हातीं वाती घेता

बावल्लीं चार फुलां घेता

आनी वाटभर म्हणत वेता

वेगीं मरा पूरतां हांव

क्रिस्तांवांच्या, पाद्रिंच्या जिण्येरितीक सवालां करचीं जायतीं कविता चाफ्राचीं आसात.

चाफ्राची `तिसरो शकुनी’ कविता वाचा:

आंब्या मुळीं शेत आशेता पावस मोटो

आंब्याच्या मात्यार कोगूळ खर्शेता पावस खोटो

मायाचो महिनो मोरोन वेता मोड मदेता

वृष्टी सृष्टिलें लगन जाता शेळ उदेता

केस कोवळून रस्मां आवळून खंयगो वेता

बदकाची चाल उदकांतल्यान जाता कोणाली सुता

हातांतली सत्री शेतांत लकता वारें वोळताना

चाल झेमेता गाल भिंडेता धार गळताना

एकलें द्रौपदी, दोग शकुनी आसागो तिसरो

लागीं झोपड्यांत शिरांधारेंत म्हजोगो आसरो

चाफ्राची `थेंबे’ आनी `दऱ्याक उजो पेटला’ कविता मात्र ताच्या हेर कवितां प्रास वेगळ्यो. त्यो फिलोसोफिकल कविता. उरल्ल्यो पुराय गांव, धर्म-देव, ताच्या भोंवतणिची समाज आनी समस्या, संसकृती आनी तांतूं रेवडल्ले विषय – ह्या संगतिंनी मात्र रेवडल्ल्यो दिसतात.  चाफ्राच्यो कविता ल.म.च्या कवितां बरी पारंपारीक कविता. प्रासांक त्यो सोडून दीनांत. फकत सृजनात्मक विषयांक लागून आनी तांणी व्यक्त करच्या भाराक लागून त्यो वेगळ्यो दिसतात सोडल्यार तांकां आधुनीक कवितांच्या मांचियेवयल्यान पळेवंक जायना.

चाफ्राच्या काळांतले आनी हांवें पसंद केल्ले कवी म्हळ्यार जे.बी. मोरायस, आनंद वर्टी, गौरीश कायकिणी, अरुणा राव, एक्स. एम. उद्यावर आनी काव्यदास.  जे.बी. शिकेर सयती ह्याच काळाचे कवी. तांकां अकाडेमिची प्रशस्तीय लाभल्या. पूण म्हज्या पसंदेच्या वोळ्याभितर हांव तांकां धरुंक सकना. (जे. बी. मोरायस, ज.बी. शिकेर आनी अरुणा राव महाराष्ट्राचे कोंकणी कवी जाल्ल्यान तांचेविशीं हांगासर चडीत उल्लेक करुंक ना).

गौरीश कायकिणिचें ‘मीनाक्षी’, आनंद वर्टिचें ‘अक्षय दिवो’, अरुणा रावाचें ‘साक्षात्कार’, काव्यदासाचीं ‘देव हासलो’ आनी ‘देणीं देवाचीं’, एक्स. एम. उद्यावराचें ‘शृद्धांजली’, जे. बी. मोरायसाचें ‘भितरलें तूफान’ ‘एक धेंट, एक पान’ आनी हेर, जे. बि. सिकेरिचें ‘काळजाचे उमाळे’ -महत्वाचीं पुस्तकां.

चाफ्रा च्या काळारच बरोवन आसल्लो आन्येकलो कवी म्हळ्यार डो एडवर्ड नोरोन्हा. मैसूर विश्वविद्यानिलयांत कन्नड भाषेचो तो प्रोफेसर आसल्लो. कोंकणीक आपल्या पांडित्यपणाचीं आपुरबायेचीं कवितां ताणें दिल्यांत. `कीर तूं म्हजो’ ताचो कविता संग्रह. गोविंद पैन कन्नडांत बरयल्ल्या ‘गोल्गोथा’ कवितेचे थोडे अध्याय ताणे कोंकणीक तर्जण केल्यात. म्हाका दिसता कर्नाटकाच्या कोंकणी कवितेंत आधुनीक कवितेचें येणें ताच्या मारीफात जालें. म्हजे प्रकार चाफ्रा उपरांतलो तो प्रबुद्ध कवी. पूण ताका गर्जेचें नांव मेळ्ळेंच ना. ताच्यो कविता कोणेंय अध्ययन करुंक घेतल्योच नांत. कन्नडांतच तो समाधान पावतालो जाल्ल्यान कोंकणींत असलें एक नांव जोडीजाय म्हणून ताका भोगलेंना आस्येत.  डो एडवर्ड नोरोन्हाच्यो कविता, कोंकणी कवितेचें अध्ययन करतल्यांनी जरूर शिकुंक जाय अशें हांव चिंतां.

साष्टांग पडल्ल्या म्हज्या काळजांत

पह्लादाची भक्त

कर्णान दिल्ल्या दानाची

तडवोंक नाशिल्ली उरबा

त्रिंदादिचेंच देवपण

दोळ्यां मुकार कानोनिजार सांतीपोण

काळजाक रेवोड घाल्ले सळसळे

रोंबल्ले, वावळेकट – पालेल्ल्यो वाली

पाकळ्यां समेत फुलोन

वेंगेंत उबजाल्लें फोळ

बोळावन, गोडशें खाववन, उसक्यार

निदायिल्लें सूख

खेळतां खेळतां चुकामुकीं –

तेल्तो विलुदेचो घागरो

निसरताना, दोळ्यांक तोपले –

पाय विद्रूप, आव्या-

कोडा मातियेचे

कर्नाटक कोंकणींत आधुनीक कवितेचें येणें एडवर्ड नोरोन्हाच्या कवितां मुखांत्र जालें म्हण हांवें सांगलें.  इतलें सांगताना आधुनीक कविता म्हळ्यार कितें म्हळ्ळें सवाल उदेतेलेंच.

आधुनीक कविता खंयसर केदळा सुरू जाली? हें सवालच गरजेचें न्हय म्हणून भोग्ता.  कित्याक म्हळ्यार सांस्कृतीक प्रकार एके आमके तारकेर, एका आमक्या जाग्यार सुरू जातात म्हणून सांगचेबरी ना.  तेच परीं, आधुनीक कवितेच्या जल्माक एकलो मात्र कवी कारण म्हणून सांगचे बरी ना. कर्नाटक कोंकणींत कांय एडवर्ड नोरोन्हा थावन सवकास आधुनीक कविता उदेवन आयल्या जावंक पुरो. तशें म्हणताना मेल्विन रोड्रीगस, एच्चेम पेर्नाल – हांची देणगी कोणेंय नातल्ली म्हणूंक जायना.

आधुनीक इंगलीष कवितेंत एज्रापौंडान अनुवाद केल्ल्या प्राचीन चीनी कवितेचो प्रभाव आसा म्हणून सरवांची अभिप्राय. पूण चीनी कवीं प्रकार आधुनीक चीनी कवितेंत एज्रा पौंडाच्या कवितेंचो प्रभाव आसा म्हणून मानतात. अशें मूळ कारण सोधून गेल्ल्याबरी आमी संकष्टांक सांपडतांव.  असल्या संकष्टांक एक अर्थ आसुंकय पुरो.  म्हळ्यार एज्रा पौंडान पुरातन चीनी कविता आसा तश्यो अनुवाद करुंक नांत जावंक पुरो, त्या अनुवादांत ताची सृजनात्मक देणगी खूब आसल्ली जावंक पुरो. हीच बदलावण कांय चिनी कवींक आधुनीक कविता रचच्यांत प्रेरण जाल्या जावंक पुरो.

डेवीड आर्केलान बरयल्ल्या एooking for एaforgue पुस्तका प्रकार जर्मनिच्या श्लांगेनबाद जाग्यार आधुनीक कविता पयली जल्मली.  आर्केला प्रकार आधुनीक कवितेच्या जल्माक जूल्स लाफोर्ग कारण (१८६०-८७).  अर्केलाची ही सांगणी आमकां विशेस दिसुंक पुरो.  आपल्या सत्तावीस वर्सां प्रायेर मरण पावल्ल्या ह्या फ्रेंच कवीन एलियेट तशें एज्रा पौंड तसल्या कवींचेर प्रभाव घाला म्हण सांगल्यार पात्येवंक कश्ट मारतात.

जूल्स लाफोर्ग जल्मल्लो उरुग्वेंत. जियेल्लो फ्रान्सांत.  तो ग्राज्युयेट न्हय. फ्रान्साच्या नॅशनल बिब्लियोतेकांत सांप्रदयीक शिकप शिकताना जायत्या विषयांनी तो अध्ययन चलयता.  तवळच्या समकाळीन कवीं पयकी विशेस गिन्यानाचो कवी म्हणून ताका नांव मेळता तरी कुडींत तशें मतींत देदेस्पोर जाता. बयॉलॉजी, वयजकीय, धर्म आनी फिलॉसोफी विषयांचेर ताची आसक्त वाडता जाल्ल्यान हे सगळे विषय कवितेंत हाडूंक तो प्रेतन करता. लाफोर्गाच्या आधुनीक कवितेच्यो सुरवेचे संकेत हे. आपल्या बावीस वरसां प्रायेर जर्मन एंप्रेस आगस्टाचो फ्रेंच रीडर जावन तो काम करुंक लागता.  निमाणें लिया ली इंगलीष टिचेरिच्या मोगार पडून इंगलँडाक तो वेता.  थोड्याच तेंपान ली सांगाता पाटीं येताना खेवादेची पिडा घेवन येता. उपरांत तीं दोगांय चडीत काळ जियेनांत.

एंप्रेस आगस्टाक श्लांगेनबादांत रीडर जावन वावूरताना लाफोर्गान ईष्ट गुस्ताव काह्नाक एक पत्र बरयल्लें.: हांव म्हजे कवितेच्यो हस्त प्रत्यो करेक्षन करीत आसां.  प्रास घालूंक विसरतां. अक्षरां मेजूंक मीटर मेजूंक सलवतां, वोळी रचुंकय विसर पडता. वोळी मार्जिनाचेर आरंभ जातात, गद्याबरी. आतां बरयल्लेबरी वेगळे रितीन हांवें केदळाय कविता बरयल्ली ना.  – हिंच फ्री वर्साचीं सूरविलीं लक्षणां म्हणून आर्केल सांगता.  तशें म्हणून फ्री वेर्सांत ताच्याकी पयलें कोणेंय कविता बरोवंक नांत म्हणून न्हय. बरयल्यात. आमेरिकाचो कवी व्हिटमनान आपल्यो चडावत कविता फ्री वेर्सांत बरयल्यात. फ्रेंच कवी रिंबोन थोड्यो कविता फ्री वेर्साचेर बरयल्यात. तोय लाफोर्गाच्या काळांतलो कवी.  व्हीटमनाच्यो जायत्यो कविता लाफोर्गान फ्रेंच भाषेक अनुवाद केल्यात, त्योय फ्री वेर्सांत.  तशें म्हणताना आधुनीक कवितेच्या जल्माक लाफोर्गा सांगाता व्हीटमन आनी रिंबो सयत कारण आसात म्हण जालें.

आदल्या पारंपारीक कवितेंत एका विषया भोंवतणींच उतरांचो व्हाळो घुंवचो दिसता. काव्याक एक वस्त जाय, विषय जाय, तो विषय सोभीत करून सांगूंक जाय – हेंच प्रासांच्या, पारंपारीक कवितेचें लक्षण.  पूण आधुनीक कविता असल्या धोरणा थावन बरयतल्याक सुटका लाभयता.  व्हाळच्या उदकाक तरी, गुरुत्वाकर्शणाची सकत निर्देशन दिता.  पूण असल्या आधुनीक कवितेक कोण, कितें निर्देशन दिता म्हळ्ळें सवाल सहजपणीं उदेवंक पुरो.  सैकॉलॉजींत मुक्त संबंध या free association म्हळ्ळी कल्पना आसा. म्हळ्यार मतीक आपलेस्तकीं व्हाळूंक सोडचें या चिंतूंक सोडचें.  लाफोर्गाची रीतय अशीच.  हांगासर केंद्रीकरण उणें, विकेंद्रीकरण चड. असलें विकेंद्रीकरण मुक्त संबंध सोधून चलुनच आसता.

मुक्त छंद या फ्री वेर्स फकत एक शैली न्हय, तें एक जिविताचें धोरण सयत.  मुक्त संबंध कोण स्वीकार करता, एकेच दिष्टिच्या वोळ्यांत दोंगर तशें तळ्याक सांगाता हाडूंक सकता.  लाफोर्गाची कविता असल्या थराची.

हांगासर तो हेर कवीं थावन धाराळ घेता, तुकलायता, आज आधुनीक कवितेचे पाटलाव करचे आमी, हेरांथावन धाराळ मापान उसणें घेतांव. लाफोर्गाच्या काळार उसणें घेंवच्यांत अपाय आसल्लो.

कर्नाटकांतल्या समकालीन कवीं पयकी माव्रीस डेसा, फ्रेड कुमार, किशू बार्कूर, शकुंतला आर किणी, एन्सी पालड्का – हे कवी/कवयित्री जीं आसात, तीं आजून पारंपारीक कविता शैली थावन भायर येवंक नांत. विषय विंचवणेचे दिष्टीन तांच्यो कविता उंचल्या पांवड्यार रावतात.

माव्रीस डेसान सुर्वातीच्या काळार प्रासांच्यो कविता बरयल्यो तरी, मनोहर राय सर्देसायीन बरयल्ल्या ‘थिकां’ बरी – जांकां थिकां म्हणून बाकीबाब बोर्करान सांगलां – जायत्यो कविता बरयल्यात. कांय थोडीं हांगा दितां:

पाय निसरत

पडल्यारी उटशी

जीब निसरत

उटल्ले तितलो पडशी

दुबळ्याक कितेंय जिरता

पूण मेळना

ग्रेस्ताक कितेंय मेळता

पूण जिरना

वोंटार आसतां फोड

उमो लागता गोड

माव्रीस डेसान कांय आपुरबायेच्यो कविता बरयल्यात. दोन कवितेचीं पुस्तकां ताचीं पर्गट जाल्यांत. तरी पाटल्या थोड्या वरसां थावन ताणें बरोंवचेंच रावयलां म्हळ्ळी दुखाची गजाल.

विषयांचे विंचवणेंत एन्सी पालड्का, किशू बार्कूर तशें फ्रेड कुमार हांच्यो कविता उंचायेच्या पांवड्यार आसात तरी, आजून तांणी प्रासांचो सांगात सोडूंक ना.

एन्सी पालड्का आज काल चडीत करून भुरग्यां खातीर कविता बरोंवच्यांतच ध्यान दीवंक लागला. फ्रेड कुमार आमेरिकांत वस्ती करुंक लागल्या उपरांत ताची कविता अरध्यार थांबल्या. किशू बार्कूर कविता सोडून नवलिका तेवशीं ध्यान दिते आसा आनी त्या शेतांत तो बळवंत दिसता.

कम्युनिसम प्रत्येक करून लेनीनवाद कवितेंत धाराळ व्हाळयल्लो कवी वित्ती बेंगळूर. ताच्या कवितांक `तांबड्यो कविता’च म्हणून नांव. राजकीय फुडारी, धार्मीक फुडारींक धरून जी आमची सामाजीक, धार्मीक व्यवस्था आसा, तांचेर सवालां करचीं ताचीं धाराळ कविता आसात. तरी ताचें पुस्तक आजून पर्गट जावंक ना.

कर्नाटक कोंकणी कविता शेतांत आधुनीक कवितेचें येणें जाल्लें एडवर्ड नोरोन्हा थावन तरी तांतूं तो एकलो एकसुरो न्हय. कर्नाटक कोंकणिंतल्या आधुनीक कवितेच्या सर्वांग वाडावळीक मेल्विन रोड्रीगस तशें एच्चेम पेर्नाळ कारण म्हळ्यार चूक जायशीना. ह्या दोगांनी पाटल्या धा वर्सांनी केल्ले प्रयोग कोंकणी कवितेक आज नवी एक दिशा दीवंक पावल्या. तांचे थावन उमेद घेवन जायत्या युव बरोवप्यांनी असली वाट तांची करन घेतल्या. आधुनीक म्हणताना फकत रुपांत मात्र न्हय, विषयांनी सयती विशेस बदलावण जाल्ली झळकता.

राजकीय विशय:

मेल्विन रोड्रीगसान राष्ट्रीय तशें अंतराष्ट्रीय राजकी गजालिंचेर जायत्यो कविता बरयल्यात.  ताच्या `झूज’ कवितेचेर `साहित्य आनी विमर्सो’ पुस्तकांत स्टीवन क्वाड्रसान चार पानांचो लांब-दीग विमर्सो बरयला. ती कविता अशी आसा:

झूज

वाजपेयी आनी आडवाणीच्या कदेलांचो

एक पाय

आपल्या उतरांनी मोडून

मुशार्रफाचे मिलिटरी फवजेची

तोखणाय

करतां, भारताक बेंडून

धाव्या हातान खाडकी उकलून

उजव्या हातान वाकोर धरून

हो पाकीस्तानी केल्सी

म्हज्या गळ्या लागचें खाड काडता!

पाकीस्तानी सोजेरांच्या हातांत

सांपडाल्ल्या

भारतीय सोजेराची कांप

म्हज्या शिरांनी

खिणाक सोजेराचो आवतार जावन

गळो कापीत कोण्णा

म्हळ्ळी भिरांत!

रात इकरांक तेंकल्या

सेलुनांत

आमच्या दोगांविणें तिसरो ना

दावो दोळो तिर्सो करून

सेलुनांतल्या आरशाभायर

जनेराच्या हिंवांतलो

निदोंक गेल्लो, दुबायांतलो

मारोग देखताना

कारगील दोंग्रावयल्या कुल्कुल्यांतय

झूजल्ल्या सोजेरांबरी

गोमट्याच्यो काती

वाकोराचे धारिंलागीं

झुजतात भोगता

हांव `मलबारी’ या ‘मद्रासी’

तो विचारता:

`मंगळुरी’ म्हजी जाप

`आमचीं मिस्सायलां आतां

वयर थावन सकयल पासून

तुमच्या केरळाचीं सयत खिमां

करचे ताकतेचीं’

तो म्हजे गोमटेची कात

वोडन धरन उरल्लीं खाडाचीं

थोडीं मुळकाटां खरवटायता

`सगळें काश्मीर आमचें

हो कंट्रोलाचो गीट वोडला देकून

आकांतवादाचें पीट

फुगनासतां रावता?’

मधें मधें उर्दुंत

गाळी दीवन आसल्लो केल्सी, एकानेक

`बूलशीट’ म्हणोन

दार उगडोन भायर थिंपी थुकता

ओल्ड स्पायसाचे थोडे थेंबे

म्हज्या गालांचेर पुसताना

जांवच्या हुलोपान

लाहोर सोल्ल्याचीं कोसाळल्लीं रुपां

म्हज्या दोळ्यां सामकार कुपां

जावन मांडतात

`आमी बोर्डरावयले मनीस

इंडियाच्या गुळ्यांक

आमचे संबंध तुटतात

काळजां फाळतात

आनी कुटमां कोसाळतात

तरी आमी

भियान निदनांव

आमी रगतांत न्हातांव

आनी हरयेका मनशा संबंधांच्या मधेंय

एके बोंदुकेक जागो दितांव!

म्हज्या सात वरसांच्या

फातीमाचो आत्मो

बोर्डराचेर पासायो मारता

आनी आमचेकुशीं उसाळच्या

गुळियांची दिशा बदलिता..

तशें आमी

भिरांतेविणें भोंवतांव’

म्हज्या गालांचेर

नीविया क्रीम माखताना

ताच्या तळ्हाता भितर

कांपच्या शिरांचो शिरशिरो

म्हज्या गालांचे काती वयल्यान

चरोन काळजाक कसकसायता

हांव उटतां

आनी हरशेंच्याकय पांच धिराम

चडतीक बक्सीस दिताना

`शुक्रिया साहीब

बडी मेहरबानी आपकी’

तो म्हणता आनी भायर वेच्याक

दार उगतें करता

काळोकांतल्या दुबायांतल्या रस्त्यार

चलोन वेताना

म्हज्या गालांक आपडतां

सकड साफ सफाय जालां

म्हळ्ळ्याची खात्री करचे आदीं

रस्त्या बगलेच्या रुकाचेर

सोजेरांचे कोण्णा

दोन आत्मे

किडकिडचे आयकतात

म्हजे मतींत नव्यान

एक झूज सुरू जाता

आकेर नातल्लें झूज!

मेल्विन रोड्रीगस

जुलाय ३१, २००२

संयुक्त अरब एमिरेतांत मेल्विन रोड्रीगस कांय पंद्रा वरसां राबितो करन आसल्लो. ताका थंयचें राजकीय म्हण्यां, शेकडमाचें राजकी बरें कळीत आसा. भारत, पाकीस्तान, आमेरिका, रुशिया, इंगलेंड तशें हेर राष्ट्रांच्या प्रभावान एमिरेत गांव कसो चडपडून आसा म्हळ्ळेविशीं ताणे बरयल्ली कविता `रेंवेचे कण’ वाचा:

रेंवेचे कण

हे कण रेंवेचे

सुके सुके सुटे सुटे

आयलो वारो, चुकलो थारो

सुरू जाले आटेविटे

एक कण अंत्रळाचेर

एक कण धर्तेकोंडा

एक कण दऱ्यावोरलांत

कोण धांवता मेळोंक मिंडा

पावसा भिजलो वोता सुकलो

लिसांव आजून शिकलोना

एक्तारांच्ये मेळिंत केदीं

मायामोगान ठिकलोना

आमेरिकी वारें जाल्यार

गीरगीर गीरगिरायता

खंयच्यान उबचें खंयच्यान पडचें

खिणाखिणाक थर्थरायता

त्यायी हव्यांत आसतां उजो

दुस्मान राय सुधामाचो

मात्यार मोचे सोजेरांचे

खिमां करतात तांचो भेजो

ब्रिटनाचें वारें जाल्यार

काळीज भरोन वोमतालें

तेलाथेंबे पिळून पितां

धर्तेक परत्यान शेवटाले

इंडियाचें वारें तर

‘अंडर वर्ल्ड’ कर्करे

दुष्टा दावीदाक लागोन

आयकोंक पडतात पुर्पुरे

रुशियाचें वारें मारल्यार

कुलो मणियेर उरना

थानां धनां कणा मनां

थारल्याकडे थारना

जरी व्हाळतीत वाऱ्या शिरो

पाकीस्तानी धरतेच्यो

मूश-भुट्टो-शरीफ घोड्यां

लाळी रोंबतीत मस्तेच्यो

हे कण रेंवेचे

सुके सुके, एकटे सुटे

आयल्यार वारो, चुकता थारो

बुराक पडतीत अनकिटे

मेल्विन रोड्रीगस

एपरील १, २००३

मेल्विनान मात्र न्हय रोबर्ट फेर्नांडीस आनी आंड्र्‌यू डिकुन्हा तसल्या कविंनी सयत अंतराष्ट्रीय राजकी गजाली आपल्या कवितांनी हाडल्यात. रोबर्ट फेर्नांडिसाची `ही कसली जीक?’ कविता इस्रायेल-लेबनान झूज रावल्या उपरांत मरण पावल्ल्यांक सामूहीक मरणा संस्कार मांडून हाडल्ल्या संदर्भार उदेवन आयल्या:

आक्रेक तरी झूज संपलें

आज मेल्ल्यांक पुरचो दीस

सर्वांनी मेळोन आमच्या निर्जीव कुडींक

लागीं लागीं ल्हान ल्हान फोंडांनी धांपलें

ऑलीव रुका सावळेंत सांगाता मेळोन

आपालिपा खेळोन खर्चिल्ले ते दीस

जात कात लेकिनासतां एकामेका

संगीं वांटून जेवल्ले ते दीस गेले सरोन

मागदा, मरियम, मनाल, हबीब

जैनाब, जाक्केव, जाफर, लबीब

आमची इष्टागत इतलीय खरी की

मर्णांतय आमी एक जाल्यांव

`धुळी थावन आयिल्लीं धुळीक पाटीं’

आगमेंताचे चार थेंबे मुस्करार पडताना

`ला इलाही इल्लल्ला’ थोडे उदगारताना

पयशिल्यान थावन एक बळाधीक बोबाट

कानार आमच्या पडत आसली

`आमी जिकल्यांव, आमी जिकल्यांव’

आमच्या मर्णांत हांची जीक?

समजना, ही कसली जीक?

आंड्र्‌यू डिकुन्हाची कविता एक इस्रायेल-पालेस्तीन झुजाचे पाटभुंयचेर बरयल्ली आसा. हजारों वरसां थावन लज धांपुंक वापरल्ल्या ‘आंजुराचें पान’ रूपकाचें बळ खिणान नास करचे कवितेच्यो थोड्यो वोळी अश्यो आसात:

गर्ज पडलें पयल्या मनशांक

लज धांपुंक

आंजुराचें पान.

कितलें धांपल्यारी

परत्यान परत्यान उगतें जालें

पातळ पिंजकर जावनच गेलें

फासळोन निस्रोन विस्रोन गेलें.

आज कसली लज?

जिणीच नागडी धांपतेलें कितें

आंजुराचें पान?

कर्पतलें पान पयलें

मनीस निमाणें

मनशाकूळ संपताना

मेळचेंना धांपुंक

आंजुराचें पान!

मेल्विन रोड्रीगस आपल्या `बूसा’ कवितेंतल्यान संवसारांतले म्हाशक्तिचो मुखेली बुशाचेर तीर जोकता. ताच्या पुस्तकाक प्रस्तावन बरयल्ल्या पुंडलीक नायकान सांगचेबरी बुशामुखार शरणागती स्वीकारून नाचप्यांचीं तो खेबडां करता. आमेरिकेन चलयल्ल्या शोषणाचें, मारपेटाचें, आकांतवादाचें वर्णन करून कवी म्हणता, आमेरिका आमकां फटयता, नाडता, पिडता, कुसयता कारण –

बूसा बूसा बूसा बूसा

आमेरिकी बूसा

तांचेलागीं देव शीदा

संपर्क दवरन आसा

एक भयांकृत पूण वास्तव अशे तरेचें हें सत कवी प्रगट करता. हे कवितेंत फकत आमेरिकेची मुजोरशाहीच प्रगट जायना तर, देवाच्या अस्थित्वाचोय प्रश्न उप्रास्ता.

आमेरिकान आफ्घानीस्तानाचेर दाढ घाल्ल्या संदर्भाचेर बरयल्ली `नशिबाची भूक’ तशें आमेरिकांतलें एंपायर बिल्डींग नास केल्ल्या पाटभुंयचेर लिखल्ली `कोसाळल्लीं बुरुजां’ कविताय मेल्विनान लिखल्यात.

म्हणताना आमचे कवी, फकत आपल्या गांवा भोंवतीं पासायो मारून नांत. ते गडी उतरून, वोंयों उतरून संसारभर भोंवून आसात.  तांणी तांच्या कवितांनी हाताळच्या विषयांक मेर ना जाल्या. संसाराच्या केद्या व्हड व्यक्तीकय सवाल करुंक ते पाटीं सरनांत. फकत भारतीयांच्या काळजांचे मात्र न्हय, संसारांतल्या हरयेका नागरिकांचे हाल ताका कळतात.

विदेशी कवी आनी कोंकणी कविता:

विल्सन कटील हो तरनो कवी, उदेतो कवी. प्रासांचेर तो चडीत बरयना. विदेशी कवींक चडीत तो वाचता. तमीळ भास तो बरो जाणा जाल्ल्यान तांतलें साहित्य, कविता तो चड वाचून आसा. आपल्या कवितांनी तो शीदा, उगतें, भिरांत नासतां, लज नासतां उलयता. विल्सन कटीलाच्या आनी एच्चेम पेर्नालाच्या कवितांनी सिल्विया प्लात, बोदिलेर तशें पाबलो नेरुडा तसल्या कविंचो प्रभाव पडल्लो झळकता. एच्चेम्माची एक कविता अशी:

सिल्विया….

वाचून तुका सिल्विया …

सब्द म्हजे मोने जाले

मोरना मुकार तुज्या म्हजी

जिणी एक मिस्तेर जाली

वाचून तुका सिल्विया…

आवाज म्हजे स्तब्द जाले

जिण्ये मुकार तुज्या म्हजी

कविता एक सवाल जाली

वाचून तुका सिल्विया …

भूरगीं म्हजीं अनाथ जालीं

कविते मुकार तुज्या म्हजी

मोगाशीर तुटोन गेली

आतां …

अनवोळकी ह्यायी गांवांत

मोरनांत तुज्या मिस्तेर सोधतां

कवितेंत सवालाची जाप

आनी जिण्येंत मोगाची शीर

तुका मेळनातल्ली … ?

-एच्चेम, पेरनाळ

विल्सन कटीलाची एक कविता वाचा जी सिल्विया प्लाताचेर बरयल्ली:

सिल्विया – तुका वाचून

“हांवें जेन्ना आसड्यो वोडल्यो

संसार सगळो मरोन पडलो”

आदल्या ट्रंकाचें दार उगडून

तिळची माज्वल्ली तस्वीर,

काळ्या धव्या दोळ्यांनी लेगून

फुलोन येंवचें वोडत

परने डैरिच्या पानां इड्यांत

पिंजून दवरल्लें पत्र,

उतरान उतर गडशितां दिसची

नव्या अर्थाची वोळ

हें पूरा… पूरा सांडून

पयस खंयगी याशें भोगता

सपणां पडनातल्या गांवाक

पडल्यारी

याद उरनातल्या गांवाक

पिडेस्त तुजें काव्यें वाचूनगो

सिल्विया, म्हज्या

सिमिस्त्रेंतल्या एके वोळीक

जीव आयला

काल रातीं खटल्यार जोडल्लो

गुपीत वोडनेचो अनभोग,

मोडकर मेजार हांतुळन दवरल्लें

अर्धें गिच्चिल्लें पान

कशें लिकल्यारी तृप्ती मेळनासतां

मारल्ली `एक्स’ कुर्हू,

त्याय वयर वोमतो निदल्लो

अर्धो वाचल्लो बूक

हें पूरा… पूरा सांडून

पयस खंयगी याशें भागता

काव्यें उदेनातल्या गांवाक

उदेल्यारी

कवी बुडनातल्या गांवाक

मर्णाचो तुज्या अर्थ सोधूनगो

सिल्विया, म्हज्या

कवितेंतले थोडे सब्द

पिशे जाल्यात.

– विल्सन, कटील

(आमेरिकाची इंगलीष कवयित्री सिल्विया प्लाताचो उडास काडून)

तर्ने कवी मोगाच्यो कविता बरयताना तांचो मोग पाळां रोंबयिल्लो आसना.  विल्सन कटील तसल्या एका वर्गांतलो न्हय. इतले तर्ने प्रायेर ताचो मोग बोदिलेराचे जिणियेथावन त्राण जोडता जाल्यार हे कविचे ताक्तेचें थोरूं कितलें बळाधीक तें जाणा जाव्येत.  कोंकणी पत्रांनी मेल्विनाच्या, एच्चेम्माच्या गळ्याक फुलां घाल्चीं सोडून विल्सनाच्या, एरीक सोन्साच्या, दिनेशाच्या गळ्याक घालीं जाल्यार कोंकणी कविता वेगींच फुलतली म्हणच्याक दुभाव ना.

फ्रेंच कवी बोदिलेर (१८२१-१८६७) पयलो नव्य कवी.  `जिणी अर्धी उरल्ली सिग्रेट’ म्हळ्ळो तो, जियेल्लो अर्धीच जीण.  तेंय शिराप पडल्लेबरीच.  त्या काळार काव्याक अस्पष्ट जावन आसल्लीं वेश्या, सिग्रेट, जुगार ह्या सर्व व्यसनांक कवितेचे आल्तारीर चडयिल्लो कवी तो.  ह्या संसारांत देव आसा तर फुलांच्या पर्मळांत, वेश्यांचे चंचलतेंत आनी जुगार खेळांत -अशें व्याख्यान दिल्लल्या ताचो पयलो कविता पुंजो `ले फ्लूर दू माल’ (येमकोंडांतलीं फुलां) बुकाक विमर्शकांनी आनी सर्कारान भारीच विरोध दाकवन, ताका सत्त्यानास केल्लो. ताच्या प्रभावान विल्सनान बरयल्ली कविता वाच्यां:

बिडियेच्या चेडवाक

तुज्या पालवा सुतांक-गो

पर्मळ बिडिये खोल्यांचो

हात चरयताना वोंटार पेटता –

तान उजो पियेंवची

तुजे रांदणींत फांतें जळच्याक

म्हजे संततेन झरयल्ल्यो

काडियां-तकल्यो कितल्यो जातीत!

बोदिलेराचे कुळियेचो-गो हांव

बोटां फापुडताना झडता गोबोर

लासोन वेचे जिणियेचो.

-विल्सन कटील

आयच्या कोंकणी कवितेंनी सांकेतिकता धाराळ मापान झळकता.  एच्चेम्माची `जनेल’ कविता घेव्यां:

जनेल

घरचें जनेल दारा तेदें

व्हड कांय नय, पूण . . .

दारांतल्यान पळेवंक जायनातलें

जनेलांतल्यान मात पळेव्येत

दारांतल्यान येवंक जायनातल्यान

जनेलांतल्यान भितर रिग्येत

दार सयऱ्यांचें , जनेल चोरांचें

तरूय दारार चाबकोर सुणें

जनेलार सोभीत माजार

दार घोवाचें

जनेल प्रेमिचें

देकून मिसता –

एका घराक दार एक

जनेलां मात सबार.

`जनेल’ कविता आज देशांत विस्तारून येंवच्या कोमुवादाच्या ग्लामराचें दर्शन दिता. ही कविता वाचताना सादी भोगुंक पुरो, पूण हांतूं बारीकायेन पारकिल्यार वेगळे अर्थ मेळटात. ह्ये कवितेंत येंवचें घर आमचो देश, बायल ह्या देशाची परजा. दार अस्कत वा नगण्य जावन येंवची सेकुलार सुवात तर जनेल सुंरगारून येंवचो कोमुवाद. ह्ये कवितेंत येंवचे हेर संकेत घोव आनी प्रेमी क्रमान, असहायक सेकुलार चिंतप आनी अनैतीक मूळभूतवादी सकत्यो. चाबकोर सुणें, राजकी पाडत्यो जे घोंकतात मात आनी सोभीत माजार मीडिया – जें आंग मात पिसवायता. ह्या पाटभुंयचेर ही एक सांकेतीक कविता.

मेल्विन रोड्रीगसाना, एँटनी बार्कूरानय जायत्यो सांकेतीक कविता बरयल्यात.

एँटनी बार्कूर तशें दिनेश कोरेयाच्या कवितेचे विषय सयत विदेशी आसात. एँटनी इंगलेंडाच्या वसंत काळाविशीं बरयता जाल्यारी आमच्या कोंकणी वाचप्याक ती समजजाय म्हणून धाराळ गांवचीं रूपकां वापरता.  ताची `राण्येच्या गांवांत’ धाराळ रूपकांनी भरल्या जाल्ल्यान एक विदेशी विषय समजूंक सलीस जाता.

राण्येच्या गांवांत…

राण्येच्या गांवांत

वोताकच की लागता.

पानां रुकाक सांडतात,

लोक थंडाक खेंडतात.

हिंव हाडां खाता.

वाऱ्या ल्हारांक

कऱ्या मारांक

धर्ती धवसाट जाता.

काती सुकतात,

प्राणी थकतात.

जिणी थांबता.

आनी..

जेन्नां भुमी रुदान

मोळबा परयांत पावता…

सुर्यो परत तिळता.

बरफ हिंव जाता

हिंव धुंवरी जाता…

धुंवरी धोव जाता

धोव मायाग जाता..

सुर्याच्या एका हाश्याक

भुमिच्या एका हिशाऱ्याक

राकोन आसल्ल्याबरीं

वसंत येता.

आनी अबळे…

फुलतात….

डॅफोडील आनी टुलीप,

डैसी आनी लिली,

लांबा लांब…

गांवान गांव…

घांट मारल्ल्या तक्षण

भायर पडच्या भुरग्यां बरीं

राशी राशी

हारी हारी

हळदुवीं आनी तांबडीं,

निळशीं आनी रगतांबोळ…

फेस्तांतल्या लोकाबरीं,

प्रायेच्या चलियांबरीं.

आनी राण्ये भुरगीं –

गोरीं आनी काळीं,

नितळ तशीं म्हेळीं:

वोतांत खेळतात,

वोतांत लोळतात,

वोतच गिळतात…

भिकाऱ्यान

शीत भोकायिल्ल्याबरीं.

वसंताच्या थोड्याच दिसांनी

सगळें वर्सच जियेतात…!

-एँटनी, बार्कूर

नयीफ रस्त्याच्या गल्ल्यांनी…

नयीफ रस्त्याच्या गल्ल्यां गल्ल्यांनी

त्या अंडरग्रौंड चरंड्यांनी

दोनी दोळे उगडोन पळेया…

सभारांचीं सभार सोभीत सपणां

आव्रा तशीं व्हाळोन आसात

रगता वासान, धवशा रंगान!

रातिंच्या बारा वोरांच्या

शहराच्या उजवाडांतयी थोडे

सुशिक्षीत काळकी कोनशे…

ह्या कोनश्यांनी थोडोसो कस्ताळ

दिसना-तितलोय नितळ, निसकळ!

हांगासर रंगाळ टाय, खडक्क इसत्रेचीं

जोर्डानो शर्टां, रिंकल फ्री जीन्सां

लेटेसट फ्याशनाचीं सलवार खमीजां

म्हारग मोवाळ लेटेक्सां

अशिकपी, सुशिकपी, जात-कात,

ओचीणत्ब्टिचीटत्णथिचो बेध-भाव सोडल्लीं

चिक्सां-

भायर-भितर, भायर-भितर

येतात-वतात, येतात-वतात.

दीस-रात अविरत

व्हाळच्या व्हाळ्यांनी

सपणां थोडिशीं-

इल्लिशीं पर्गांवांत, थोडिशीं घरांत…

तीं हांगाच्या रंगाळ रातिंच्या फेसता-सांतेंत

कोणाचे मतीक येतात?

फकत लोटा खेटिचो, लुक्का-छुप्पिचो

आवर जावन व्हाळतात!

आसात सपणां हजार तरी

हॅलॉजन दिव्याच्या

थौजंड वाट्साच्या उजवाडाकय सपणां सांपडनांत,

समजनांत.

कसली सकत ही-

कसल्यायी मनशाचो एकांत तपस मोडून

ऊंच शिखराक पावंवची?

कसल्यायी मुखमळांनी

सर्व सोभीत-

आंजभडवो मात

कित्याक दिसता?

सगळ्यांचीं सपणां काळकांत धांपल्यांत; कोनशा लिपल्यांत!

रगताचे थेंबेच-

केदनां पेज ना तरी तेज आव्र जातात

थोडोसो घाम मिसळोन, घमासान नंय जावन

व्हाळतात ….

सवाय जाल्यांत उदकां,

सवयेर पडल्यांत नाकां!

हांगासर कायदे, कानुनां, पवित्र पुस्तकां

सगळीं ह्याच आव्रांत व्हाळोन वेतात

सांगाता

झरिच्या उदकांत जल्मोन जियेंवच्या

पयशिल्या पिल्यांचीय

फाल्यांचीं सपणां

वेळ विभाडीनासतां

मिनुटांनी

मुन्सीपालीटीच्या पायपांनी

नपंयिंच, नांच जातात!

– दिनेश कोरेया, पेर्नाल

मेल्विन रोड्रीगस, एच्चेम पेर्नाल, विल्सन कटील, एँटनी बार्कूर, रोबर्ट फेर्नांडीस, दिनेश कोरेया – हांकां वाचल्या मागीर एक गजाल नख्खी जाता. हे कवी कोंकणीन बरोंवचे अंतर्राष्ट्रीय कवी. तांचे विषय सगळ्या विश्वाक विस्तारल्यात.  ते आधुनीक कविता बरयतात देकून कवितेंनी आस्येत जाल्लें संगीत तांणी संपूर्ण रितीन तिरस्कार केलां सांगूंक जायना.

मेल्विन रोड्रीगसाचे `वाट’ कवितेच्यो पयलेंच्यो वोळी घेव्यां:

ही माट / पडल्ली वाट / पाट करन / साट सुमान सरले

हांगासर फकत नोव उतरां आसात. ह्या नोव उतरांची मांडावळ पळेया. `माट’ `वाट’ `पाट’ `साट’ – ह्या च्यार उतरांनी स्वर साम्य आसा मात्र न्हय `अंत्य अनुप्रास’ आसा. तितलेंच न्हय `साट सुमान सरले’ म्हणताना हांगासर अनुप्रास झळकता. प्रास नासतानांय, आधुनीक फ्री वेर्साची कविता आयकताना कानांक संगीत कशें लागता म्हणच्याक ही कविता गोवाय.

कर्नाटकांतली समकाळीन कोंकणी कविता कशी पयले पावटीं आधुनीक काव्याच्या पांवड्यांतल्यान उतरून  आसा म्हळ्ळेविशीं हांवें विवर दिलो. इतलें सांगताना आधुनीक कवितेचे थोडे संकष्ट सांग्यां अशें भोगता:

कवितेक तिचे इतल्याकच सोडीजाय; तिचेविशीं चडीत चिंतूंक नजो म्हणून चिंतल्यारय विचारवंत मनशांक तिचेविशीं चिंतीनासतां रावूंक जायना – तेंय आमी जियेवन आसच्या आयच्या युगांत.  कवितेंतली वस्त लोकाजिविताक लागीं जायजाय आनी कवितेची भास लोकांनी उलोंवचे भाशेक लागीं आसजाय म्हणून आधुनीक कविता आशेल्ली.  इतलें आसुनय आधुनीक कविता लोक कित्याक वाचीना, वाचून आपणाची करन घेना?.  आधुनीक कविता ह्या दोनय रितिंनी लोकाजिविताक लागीं आसा तरी, लोकाक असल्यो कविता अर्थ जायनांत म्हणून आदीं थावन आयकुंक मेळचो आक्षेप. आधुनीक कवितेची अर्थहीनता, भाव शून्यता आनी क्लिष्टता निवारुंक जायत्या कविंनी सर्वांक अर्थ जांवच्या बरी अर्थ भरुंक, भोगणालोकाक पाटीं व्हरुंक, प्रास लय आनी सादीं रूपकां हाडून प्रेतन केल्लें आसा.  जाल्यार लोकाक लागीं जांवच्या प्रयत्नांत लोका थावन पयस जाल्ली आधुनीक कविता परत्यान लोका लागीं पांवचीं लक्षणां दिसनांत.  आज चुटकुलां, हैकू तसल्यो कविता खिणाक लोकाक मनोरंजन दितात जावंक पुरो.  असल्या कवितेंवरवीं गंभीर कविता वाचुंक आयचे कवी पाटीं सरतात.  बोवशा काळ गेल्लेबरी बरोंवचेंय ते रावयतीत.

(ह्य उपन्यासांत लॆखक मानॆस्त मेल्वीन रोड्रिगस हाणे वापरल्ली बर्पारीतच आमी सांबाळ्ळ्या –अंपादक, अमर कोंकणी शण्मासीक)