‘सायबा भोगोस’ आनी ‘व्हडलें घरः’ तुलनात्मक अध्ययन

By

इतिहास, समाज आनी कादंबरी ह्या रुपान तांचें अध्ययन करताना जे तथ्य मेळटात तांचो आदार घेवन सांस्कृतीक संदर्भान विचार करपाचो यत्न करता. दोनूय कादंबरी वसाहतकालीन संदर्भ घेवन येता. ‘सायबा भोगोस’ कादंबरीकार खडाप म्हळ्यार वि.जे.पी.सालदान्य (1925-2002) कन्नड लिप्येंत ही कादंबरी सन् 1980त बरयतां. पांच भागांत बरयिल्ली ही कादंबरी, सन् 1997त ताची दुसरी आवृत्ती कन्नड लिप्येंत येता आनी तिसरी आवृत्ती सन् 2013 ताचो पयलो भाग देवनागरी लिप्येंत येता.

‘व्हडलें घर’ बरोवपी उदय भेंब्रे, प्रकाशन वर्स 2021. तांची पयलीच कादंबरी आसा. कादंबरीचो काळ (पान-13) 1566-1585, वीस वर्सांचो ‘धर्मांतर हो हे कादंबरीचो विशय न्हय. धर्मांतरणांल्यान जें इंक्विझिशन आय़लें त्या इक्विझिशनाक लागून जाल्लो आकांत हो ह्या कादंबरीचो विशय.’ (पान.14)

जशें ‘व्हडलें घर’ इंक्विझिशनाक लागून जाल्लो आकांत हाका विशय मानता तशेंच   ‘सायबा भोगोस’ हे कादंबरेंत वि.जे.पी साल्दान्य ‘खडाप’ हांची कादंबरी जी देवनागरी लिप्येंत आसा थंय प्रकाशकालीं उतरां-

‘गोंयांत 17व्या शतमानांत पोर्तुगेझ आडळतेदारांनी इन्क्विजिशन कानून हाणू कोंकणी लोकावयर केलेले अन्याय, हिंसा कार्य आनी ताजे निमित्तान आमगेले म्हालघड्यांनी कोंकणी जणाले कुळार गोंय सोणू, केनरा आनी तेनकाक,न्हेशिल्या आंगवल्यारी धांवोन येवचे तशीं जालें. त्या काळाचे चारित्रीक विषय आपणाल्या सृजनशील बरपान कोंकणी साहित्यांत हाडून एक दाकलो केललो पयलो महान साहिती वि.जे.पी. साल्द्न्य- ’ ‘खडाप…..’

‘तागेले लिखणे ताकून 50 वयर कथा, कादंबरी, कवन व्हाळून येवन, कोंकणी साहित्य क्षेत्रांत एक विशेश क्रांती जावच्याक कारण जालें.’

‘व्हडलें घर’ कादंबरींत उपकार मानताना कादंबरीकार उदय भेंब्रे बरयतात-

‘येदो नामनेचो कादंबरीकार अशें करता जाल्यार म्हजे सारक्या पयलीच कादंबरी बरयतल्यान तशें करूंकच जाय अशें….’ (म्हळ्यार ही तांची पयली कादंबरी आसा.)

दोनूय कादंबरीकार हांचे विशय समान आसा, इतिहास लेगीत समान आसा कथावस्तु लेगीत समान आसा. ऐतिहासीक कथानक आशिल्ल्यान कादंबरीकाराक इतिहास बदलूंक मेळना, म्हूण दोनूय कादंबरीकार ह्या संदर्भान लेगीत समान आसा. ‘व्हडलें घर’ वाचचें पयलीं ‘व्हडल्या घराचीं सोपणां चडचे पयलीं’ वाचल्यार हाचो दिश्टावो जाताच. कादंबरीकाराची तयारी, संदर्भ (पान 10, 11) हें सगळें मान्य लेगीत इतिहासकार आनी कादंबरीकार आप-आपलो सृजन शीलताय अंतर्गत फकत घटना वर्णनच करता अशें न्हय पूण जें ऐतिहासीक तथ्य सामकार आसता ताका साहित्यकार, कादंबरीकार त्या ऐतिहासीक यथार्थ अंतर्गत लिपिल्ले भाव, क्रिया-प्रतिक्रिया हांकां चित्रीत करपाचो यत्न करता. कादंबरीकार फकत कथानक, घटना, कार्य हांची परीघ भितर येवपी मनशां, तांचे मनांत चलपी तांची मानसीक प्रक्रिया, उत्फर्कें, हुस्कें, कळवळें जें तांच्या मनांत घुमशेणां घालतात तांकां तशेंच तांच्यांनी जें कितें केलां…..ह्या सगळ्यांक खूपच खोलाय आनी गहनतायेन पळयता. जशें चित्रकार फकत वस्तुकच पळयना पूण वस्तुचे अयसपयस लेगीत नियाळटा. अयस-पयसाचो प्रभाव ते वस्तूचेर, तशेंच त्यो वस्तूचो प्रभाव त्या अयस-पयसाचेर कसो आसा ताचें आकलन करपाची लेगीत चेश्टा करता. कादंबरीकार इतिहासाच्या ज्या भागाक, घटना अंतर्गत वेंचून काडटा, ताका पुनर्प्रस्तूत करपाचो यत्न करता. त्या कालखंडाक स्थूल, भौतीक जगत्, सामाजीक जीवन आनी पात्र तांचे विचार प्रामाणीकपणान पुनर्प्रस्तूत करता. कादंबरीकार ऐतिहासीक तथ्यांक तोडूंक शकना फकत तातूंत निहीत (contained) आशिल्ली सृजनशीलतायेक आपल्या उद्देश्या अनुरूप ताका साकार करूंक शकता. हें कार्य भाशा-शैली वरवीं तयार जाता. कादंबरीची ही गुंथणी कादंबरीकार तयार करना लेगीत ताची दृश्टी ही गुंथणी तयार करता, जशें न्हंय आपलो पाट तयार करून व्हांवना पूण तो पाट न्हंय व्हांवताना आपूणच तयार जायत रावता. ही गुंथणी कशी आसची हें सांगताना म्हाका दत्ता दामोदर नायक हांचो लेख याद जाता. (लोकमत-आयतार, 2 मे,2021)

‘सर्व इतर भाशांत केवळ फुलांची वेणी असते. कोंकणीत शेवत्यांची फांती असते. जायांचो पोड असतो. सुरंगाचो वळेसर असतो. ओंवळाचो पड असतो. आबोल्यांचो झेलो असतो. मोगर्‍यांची आटी असते.’

ज्या प्रकाराची गुंथणी त्या प्रकाराचें नांव येता. वेणी, फांती, पोड, वळेसर, पड, झेलो, आटी हे सगळें रेखांकीत शब्द आप-आपली उतरावळ घेवन येता. साहित्यांत लेगीत ही गुंथणी आसताच ताका शैली म्हणूं येता, आनी ही गुंथणी उतरांच्या माध्यमांतल्यानूच तयार जाता. जशें संगिताचे स्वर सातूच पूण तातूंतले राग-रागिणी अनंत. हांगा एक गजाल लक्षांत धरूंक जाय, ती म्हळ्यार वेणी, फांती, पोड, वळेसर, पड, झेलो, आटी हातूंत तांकां बांधपी दोर आमकां दिश्टी पडटा पूण साहित्यांत उतरांच्या माध्यमांतल्यान विचारांचो दोर दिसूंक जायना पूण तो दोर मोत्यांची माळावरी अनुस्यूत आसूंक जाय. उतरांक बांधपी पूण तो दिसना. जर साहित्यकार हो धागो वेवस्थीत रुपांत, आपली शैलीच्या माध्यमांतल्यान अनुस्यूत करूंक पावना तर पात्र चित्रण, वातावरण निर्मिती, तांचें कार्य-व्यापार तशेंच अंतर्संबंध हाचेर प्रभाव घालता आनी मागीर कृतीची संप्रेषणीयता उणी जाता. शैली आनी शिल्प मेळून कृतीची संहिता (Text) तयार जाता जशें देवूळ, इगर्ज, मस्जिद वा कसल्याय प्रकाराची वास्तु माती, सिमेंट, फातर चुनो हांच्या सामंजस्यानच तयार जाता पूण तांचें शिल्प वेगळें आसता. ह्याच प्रमाण साहित्यकार आपली भास-शैली वापरून वेग-वेगळे शिल्प तयार करता. ह्या अर्थान शैली विविध-रुपां जाता. ऐतिहासीक सामाजीक कादंबरी म्हळ्यार इतिहासाची साहित्यीक व्याख्या जाता.

‘सायबा भोगोस’- आरंभ जाता तेन्ना वातावरण निर्मती आनी पात्रांचें चित्रण-

‘आमचें मूळ पीठ गोंय, थंय घडल्ली कथा ही.’

सतरावो शेंकडो….इसवी 1661-म्हळ्यार, केनरा क्रिस्तांवांचें बंधडे प्रासय शेंबोर वरसां चड आदली गजाल.

गांवचें वर्णन-

‘सरल्ल्या गांवाक उरल्लोच पटेल म्हणचे बरी सरकारी तशें धार्मिक फुडारी मेळोन, गरजेन, मरजेन तशें खोरजेन आपणाक जाय जाल्लेबरी अत्मे म्हणोन कदवळ उदकांत मासळी पागताले….’ (पान.2)

त्या वेळारय, गोंयांत त्या प्रास शेंबोर वरसां अदीं, (दॉम फ्रा.गास्पार दे लियांव पिरेर, गोंयचो प्रथम आर्च बिस्प, आनी दॉम कोनस्तांतीन दे ब्रागान्जा गवर्नर जावन आसल्ले तेदना) स्तापीत जाल्ले भिरांकूळ धार्मिक झडतेचे ‘इन्क्विजिसांव’कोडतिची मोडतहुनोनी चलताली. दुडवाधीक, बळाधीक आनी अधिकारी प्रभाव आसल्ल्यांच्या चेलांक अनी तसल्यां पाटल्यान लांबतेल्यांक आनी खबरींक गूढाचारींक सोडल्यार हेरसार्वत्रीक जीवन दुबाबाचें, धमकेंत, लिपत्या आरोपांनी आनी तापत्या केंडांनी म्हळ्ळेवरी लोळतालें, फुडें वेतालें-’ (पान-2)

उतार्‍यांत रेखांकीत उतरां शैली अंतर्गत जी सामाजीक परिस्थिती चितारता ताचें दर्शन घडयता.

‘व्हडलें घर’ आरंभीक उतरां आनी सामाजीक चितार-

‘गोरवां गोठ्यांत परतुपाचो वेळ जावंक नाशिल्लो. पूण वत मोव जाल्लें. गोंय बंदर आनी बंदरा लागीं उबी आशिल्लीं तारवां दिसूंक लागलीं. कांय वेळान व्हडें बंदरा लागीं पावलें. मुखेल धक्याक तेंकून आशिल्ल्या धाकट्या धक्याक तेंकलें…..तिगूय चडूं लागलें….भितर वायसरॉयाची पालास आसा….पुर्तुगेज ‘ताका तेर्रैरू-दे साबाय्यु’ म्हणटाले….सगळ्यांत व्हडली इगर्ज-सॅ कॅथॅड्रल…..कायतान…..तोंडांतल्यान उतरां सुटलीं….. ‘व्हडलें घर’ तीं उतरां अजाप आनी भंय हांणी उपाट भरिल्लीं.’

उतरां जर अजाप आनी भंयान भायर सरली तर वातावरण अकबंध कशें?जी वातावरण निर्मिती जाता थंय भंय आसल्यार तूटक उतरां नाका आशिल्लीं? उतरांचो भावार्थ, लक्ष्यार्थ, विरोधार्थ, तांचो आघात-प्रत्याघात वयल्या वर्णनात दिश्टी पडना. अशें दिसता की कादंबरीकार तथ्यात्मक उतरां वापरता लेगीत सृजनात्मक न्हय. ऐतिहासीक तथ्य चितारलें म्हूण ती कादंबरी जायना आनी जर वर्णनात्मकतायेन ती कादंबरी मानली तरी लेगीत ती तथ्यात्मकच उरता. शैली अंतर्गत जी सृजनात्मकताय जाय ती ‘व्हडलें घर’ हातूंत दिश्टी पडना.

आतां पळोवया ‘सायबा भोगोस’ कादंबरी इन्क्विजिशन सेंटराचें चित्रण कशें करता- ‘….त्याच वेळार, बंधेंतल्या काळक्या कुडांत, फातराच्या बांकार रावोन आसल्ल्या सिञोर जुवांवक एक थराचो धखो बसोन तकली ताची घुंवल्लेबरी जालें, हातां पांयांक आसल्ल्या सांकळिंची जडाय एकाच्चाणे व्हावंक कश्ट जाल्लेबरी ताका भोगलें. जाल्यारय, मन ताणें घट केलें. ताचेरच तसलो परिणाम जालो तर, भायल्या हेरांचेर प्रत्येक जावन सिञोर क्रियादोचेर कसलो वायट परिणाम जायनाये? तें पळेंवचे आतुरतायेन दोळे नितळावन, परत्यान भायर ताणें पळेलें.’ (पान 166)

‘व्हडलें घर’ हातूंत जें चित्रण येता-

‘कायतानाचे कुडीक दोट्टी दार, एक भितल्ल्यान उगडटा अशें आनी दुसरें भायल्यान उगडटा तशें भितल्ले दार दोन दाट फळयांचें. ताका दोन गडगंज खिळ्यो. ह्या दाराक वयल्या वांट्यांत एक ल्हानशें जनेल. ताकाच धाकटें दार आनी खिळी आसा. जेवण वा हेर कितेंय दिवपाच्या वेळार तें धाकटें दार उक्तें करून तें दितालें आनी रोखडेंच बंद करताले. भायलें दार एक फळ्यांचें. पूण भितल्ल्या दारा इतलें दाट न्हय….’(पान 27)

अशें दिसता की कादंबरीकारान जितलें संदर्भ वाचल्यांत तातूंतल्यानच तथ्यात्मक विवरण दिता. इतिहासा कडेन प्रामाणीक रावप, ताका विकृत करचो न्हय हें मान्य, पूण जर त्या इतिहासांतल्यान कादंबरी बरोवंक जाय जाल्यार त्या ऐतिहासीक कालखंडांत जें कितें आशिल्लें वा घडिल्लें तें सगळें प्रतिबिंब रुपांत आसता पूण कादंबरींत जर तें येता तर चित्र रुपांत चित्रीत जावंक जाय. इतिहास म्हळ्यार तथ्याश्रित यथार्थ तरी लेगीत आमी इतिहासकाराक साहित्यकार म्हणना न्हय? साहित्यकाराचें काम आसता त्या इतिहासांतल्यान जें कितेंय घडल्या तातूंतल्यान मानवीय संवेदना संचरीत जाता ताका  धरपाची चेष्टा करप.

गोंयचो सांस्कृतीक इतिहास म्हळ्यार फकत वसाहतवाद न्हय पूण त्या वसाहतवादांत जाल्ले धर्मांतरण-Conversion आनी हातूंतल्यान आयलेंधर्मपरीक्षण-Inquisition धर्म परीक्षक-Inquisitor. नी ह्या धर्मपरीक्षणाक लागून जाल्लो आकांत हो हें कादंबरीचो विशय. तर हें सगळें घडलें कोणाचेर? मनशांचेरच न्हय?‘व्हडलें घर’ हाचो विशयच जर हो आकांत तर तो तुळशीचो रोंपो, देवाची मूर्त ह्या सगळ्यांचें निरुपण जाला पूण त्या आकांताचें चित्रण जावंक पावलें, अशें म्हणूंक जावचें ना. तशेंच पान 135, 166, 169, 171, 176 चित्रण, संवाद आसाच. पान 176चेर ‘बाउतुज्माची आदली रात….गोमतीचो दोळो लागलो ना.’ फुडें आयिल्लें विचार पूण आसा….मूर्त, देवूळ….गोमतीचे दोळे…..पान 130चेर कायतानाचे विचार…विचारांचें भिरें…..

‘व्हडलें घर’ इतिहास दिता. तथ्य दाखयता. गोंयांत जाल्ले धर्मांतरण, धर्म परीक्षण, 16व्या शेंकड्यांतलें गोंय, ताचो इतिहास, भुगोल लक्षांत धरून ही कादंबरी बरयल्या. डॉ.दॅलाँ हांचें अणभव-कथन दस्तावेज रुपांत आसा. कादंबरीकार स्विकार करता की तांच्या अणभव कथनांतल्यान ती वर्णनां घेतल्यांत. (पान 12)

‘जो इतिहास आसूंक जाय तितलो उक्तो ना त्या इतिहासाचेर ही कादंबरी रचल्या. इतिहासाच्या ग्रंथांनी मेळटा. म्हजो प्रयत्न आसा तो साहित्याच्या माध्यमांतल्यान तो लोकां मुखार दवरपाचो.’ (पान, 15)

जर इतिहास साहित्याच्या माध्यमांतल्यान दिवंक तो तथ्यात्मकताय वांगडाच पात्र आनी घटना आपली सापेक्षताये अंतर्गत फकत भायलो परिवेश न्हय पूण तांचे आत्मस्थ अंतर्जगत हाचो परिवेश आसता ताका पूण जोडपाचो यत्न करता. वातावरण निर्मिती करताना, फुडली येवपी घटना हाका पूण केंद्रांत दवरून अशें रितीन व्यक्त करता की ती घटना तातूंतल्यानच उत्पन्न जाल्या अशें दिसता. कथा आनी अवांतर कथा पात्र आनी वातावरण निर्मितीतल्यान तांचे आंतरीक विश्व पूण सजीवतायेन चितारपाचो यत्न करता. तेन्नाच ती साहित्यीक कृती जावंक पावता.

कादंबरीकार बरयता-

‘त्या इंक्विझिशनाच्या काळांत राय गांवांतले पै कुटुंब हिंदू आसताना फापसलें. गांवांत रावलें त्या जोडप्याक दबावा खाला धर्म बदलचो पडलो….’(Flap)कव्हराचेर.

मूळ मुद्दो हिंदुचें जाल्लें धर्म परिवर्तन….दबावा खाला हें घडलें. मान्य. तांची कारणां म्हळ्यार गोंयांत आशिल्ली पुर्तुगेज राजवट. जेन्ना परकी सत्ता, दुसर्‍या देशाचेर आनी समाजाचेर आपली सत्ती गाजयता तेन्ना शासकाक मान दिवप, तांचे वरी वागप, तांचो धर्म आपणावप वा तांचेर बळजबरी जावप…..शासक आनी प्रजा तांचें वेगळेंपण, तांचें मदीं जाल्लो संघर्ष आनी ह्या संघर्शांतल्यानच जाल्लें आत्मसातीकरण आसता.

भारताचो इतिहास हाची साक्षी दिताच. गोंयच्या इतिहासांत हें धर्मपरीक्षण, धर्मांतरण जेन्ना जाल्लें तेन्ना-

The Portuguese Catholic Church ruthlessly implemented ‘inquisition’ and brought about mass conversions. In Goa the upper castes such as Brahmans and Kshatriyas first fell a prey to inquisitions and tyrannical laws, while in British India the lower castes were converted by manipulating their ‘consent’. (GomesOlivinhu,‘Village Goa.’pg.74)

धर्मांतरण, धर्मपरीक्षण आनी ताका लागून जाल्लो आकांत, हो आकांतच जर ‘व्हडलें घर’ कादंबरीचो विशय- (मध्ययुगीन युरोपांतल्या कांय राज्यांनी जर होच इतिहास पातळिल्लो आसात, इतलेंच न्हय पूण पुर्तुगालांतले इक्विझिशन सगळ्यां परस खर आशिल्लें तर ताचो आकांत लेगीत तितलोच खर, पान 7,8)

तर त्या आकांताचें निरूपण तितल्याच खरपणान जावप गरजेचें आशिल्लें. तितल्या स्वरुपांत ते जावंक पावलें ना, अशेंच म्हणचे पडटलें.

‘सायबा भोगोस’चे हें चित्र कशें चित्रीत जाल्या तें पळयल्यार-

‘सिञोर जुवांवची दीश्ट, त्या निमाण्यांचेर तीर धरून खंचली. हरयेल्याच्या आंगार, ‘सानवेनीतो’ नांवाचो, गोणिये सारको, हळदुव्या रंगाचो सडीळ डगलो शिरकायल्लो…..’

‘…..पातक कांटाळचो जांव, कूड थरथरावनधरचो अनुभव तो जातालो म्हणयेतःकुट्टोन आनी धांट्टोन, पडोन आनी उटोन ते फुडेंवेताले, वेतालीं-पयस-थावन पळेवन, दादलो व स्त्री म्हण पारकूंक जायनातल्लें, तांची मुखमळां, रगताची लय नासतां, मातीयाळीं आनी गोब्राळी जाल्ली, तांचे केसम्हेळोन, वोळोन झाटां जाल्ले, उजवाड पळेवन विसरपडल्या तांकां, त्या वोतांतदोळेउगते धरूंक जायनातल्लें.’ (पान, 160)

हें चित्रण जेंचित्र चितारता तें फकत प्रतिबिंब रुपान ना पूण चित्रीकरण रुपांत आयल्या.‘सायबा भोगोस कादंबरी हें सिद्ध करता.

‘व्हडलें घर’ असलें चित्रीकरण करपांत उणें पडटा. कादंबरीकार फकत एकठांय केल्ले तथ्य मांडटा.

हांगा एक प्रस्न असोय उपरासता की हो आकांत फकत हिंदुचेरूच जाल्लो? पुर्तुगेजां पयलीं गोंयांत आदिलशाही शासन आशिल्लें. हांगा मुसलमान लोक नाशिल्ले? फकत पै कुटुंबच? मानुया कादंबरीकार प्रातिनिधीक पात्र घेता पूण इतिहास मांडटाना तो एकांगी जालो न्हय? सत्ताधिशा तांचें चाकर मानाय नाशिल्लें? गुलाम नाशिल्लें? इक्विझिशनां विशीं हांवें वांचिल्ली पुस्तकां सेंट्रल लायब्रेरींत आसात. लॉकडाउन आनी संचारबंदी आशिल्ल्यान आमकां संदर्भ पुस्तकां मेळपाचो प्रस्नच उपरासना. तितल्यान ‘लोकमत’ आयतार आवृत्तींत (16, मे, 2021) म्हाका वाल्मिकी फालेरो हांचो लेख ‘कूळ आनी मूळ’ अंतर्गत वाचूंक मेळ्ळो.

‘8 ऑगस्ट 1560 रोजी चोडण येथे तर, 15 ऑगस्ट रोजी दिवाडी तेथे सामुहीक धर्मांतराचा कार्यक्रम पार पडला. विरोधाचो हा बालेकिल्ला सर झाल्यानंतर धर्मांतरान वेग घेतला. त्याच वर्षांत चाळीस हजार हिंदू-मुस्लिमांनी ख्रिस्ती धर्मांत प्रवेश केला. संपूर्ण तिसवाडी तालुकाच जणू ख्रिस्ती जाला होता.’

‘इंक्विजिशनचे पवित्र कार्यालय 02 आब्रील 1560 रोजी शुरू करण्यांत आले. त्याचा आरंभीचा रोख पोर्तुगाल मधील धर्मांतर केलेल्या, पण स्वतःच्या मूळ धर्माचें आचरण करणार्‍या ज्यू धर्मियांकडे होता. पण जसाजसा काळ उलटला….’

इंक्विझिशनाचो आकांत फकत हिंदू खातीरच नाशिल्लो पूण वाल्मिकी फालेरो ‘कूळ आनी मूळ’ अंतर्गत दुसर्‍या धर्माच्या लोकांचेर जाल्ल्या आकांत विशीं बरयतात तशेंच Luis de AssisCorreia आपल्या पुस्तकांत –‘Portuguese India Mumbai-Chaul-Vasai, 1498-1739’- पान 123चेर बरयतात-

‘The Holy office relentlessly pursued the Cristaos- Novos and the Oriental Jews who in order to obtain advantages in trade, residing in Goa and Cochin, had declared themselves Christians. The first offence committed by such oriental Jews only merited an arrest and an appearance before the Holy office of the Inquisition, but…..’

हो आकांत फकत हिंदूचेरूच आयलो अशें म्हणूंक जावचें ना. इतिहास मनशांक आपलो देश, समाज, संस्कृती तांचो विकास इतलेंच न्हय तर मानववंशशास्त्रीय नदरेंतल्यान लेगीत इतिहास खूपच कितें शिकयता. फकत आपल्या देशाचोच न्हय तर दुसर्‍या देशांचो इतिहास लेगीत आमकां, आमच्या मानवीय समाजा बद्दल वास्तवीक दर्शन घडयता. म्हळ्यार इतिहासाक सर्वांगी रुपांतपळोवचो एकांगी रुपांत पळयल्यार मानववंशशास्त्रीय दृश्टी लेगीत चूक करतली. ‘व्हडलें घर’ विशय वेंचतानाच एकांगी जाल्या, हें मात मानचेंच पडटलें.

BIBLIOGRAPHY:

  1. साल्दान्हा, वी.जे.पी. (२०१३), सायबा भोगोस (देव‍नागरी लिपी). मंगळ्ळूर: विश्व कोंकणी केंद्र.
  2. भेंबरे, यू. (२०२१), व्हडलें घर. गोवा: संजना पबलिकेशन्स
  3. Gomes, O. (1987). Village Goa, New Delhi: S.Chand & Co.Ltd.
  4. Correi, A. L. D. ( 2009). Portuguese India, Mumbai, Chaul-Vasai, 1498-1739 Grafica (Goa) Dourada. Goa: The Golden Goa Press.

Leave a Comment

Your email address will not be published.

You may also like

Latest Posts

post-image
Prose

केरळांतुले कोंकणी साहित्यांतु जीवचरित्रां आनी आत्मचरित्रां

जीवचरित्रां आनी आत्मचरित्रां म्हळ्यार खंचेय भाषेचे साहित्यांतु आसूका जालेले सुप्रधान दोनि साहित्यप्रकार. … Continue reading केरळांतुले...
Read More