साहित्य वाच्चे आनी अध्ययन कर्चेंच एका साहितीक दिंवचें खरीं शृद्धांजली – दो| फा| प्रवीण मार्टीस.
“कोंकणी साहित्याक ३३च्याकी चड कादंबरी, १०० वयर मटव्यो काणियो दिल्ल्या एडवीन जे. एफ. डी’सोजाचीं देणगीं आमी उगडास करून आनी तांचें विसतार साहित्य वाचून, अध्ययन कर्चे मारिफात एडवीन जे.एफ. डी’सोजाक अमर दवरुंयां” म्हणालो सां लुवीस कोलेजिचो प्रांशुपाल दो| फा| प्रवीण मार्टीस जे.स. आयलेवार अंतरलेल्ल्या केंद्र साहित्य प्रशसती विजेत कोंकणिचो म्हाल्गडो साहिती एडवीन जे. एफ. डी’सोजाच्या `उत्रां-नमन’ काऱ्यांत जम्लेल्या एडविनाच्या अभिमानिंक उद्धेसून उलयलो.
‘सुमार ११ वर्सां कोंकणी संस्थ्याचो काऱ्यकारी निर्देशक जावन सेवा दिल्ल्या एडवीन जे. एफ. डी’सोजान, पाटल्या ४० वर्सां थावन पायस जांवच्या ‘अमर कोंकणी’ संसोध षणमासिकांच्या ३५ अंक्याचें संपादकपण सांबाळल्लें. सां लुवीस कोलेजीक ताणे दिल्ली ही सेवा ह्या वेळार भोव अभिमानान उगडास कर्तां’ म्हणालो दो| फा| प्रवीण मार्टीस.
ह्या काऱ्यांत दे| एडवीन डी’सोजाचें समग्र साहित्याचें डिजिटलीकरण, कन्नड लिपिंत आसचें थोडें जोक्तें साहित्य देवानगरी लिपीक लिप्यांतर कर्चें, तांच्यो फामाद साहित्य कृतियो इतर भारतीय भासांक तर्जण कर्चें आनी तांच्या जोक्त्या मटव्या काण्यांच्यो ‘कथारंग’ तसल्या मांच्ये प्रकारांत रुपांतर कर्चें- हे चार ठाराव मांडलें.
हें काऱ्यें सां लुवीस कोलेज (स्वायत्त्त) कोंकणी संस्थ्याच्या मुखेल्पणार, साहित्य अकाडेमी, दिल्ली, विश्व कोंकणी केंद्र्र, शक्तिनगर, मैकल डिसोजा विषन कोंकणी आनी राकणो हप्ताळ्याच्या सहयोगांत सां लुवीस कोलेजिच्या ‘सहोदय’ सभांगणांत चल्लें.
एडवीन जे. एफ. डी’सोजाच्या साहित्याचें अध्ययन कर्चे मारिफात ताका कशें आमचे मधें जीवंत दवऱ्येत म्हळ्ळ्ये विशीं उलयिल्लो कोंकणी साहिती किशू बार्कूर-
जियेवन आसल्ल्यांक शृद्धांजली दीनांत. साहितीक संसाराक, प्रतेक जावन कोंकणी संसाराक दिल्ल्या, ह्या थळाच्या सांसकृतीक आनी बौधीक शेतांची नक्ष्याबदल्पी गिरेसत देणग्यानीं सासणाक जियेंवच्या एडविनाक कोणेंय कसली शृद्धांजली दिव्येत? एडविनाक ताची गरज्य बिल्कूल नां.
हांवे हाचे आदींय सांगलां. एडविनाच्या बर्पानीं आपल्या वाचप्यांक विंचून काडलां. ताच्यो कृतियो कोंकणेंतल्या चडताव जणांनीं वाचून आसुंक पुरो. पूण तांकां सर्वांक ताच्या बर्पांनीं विंचलां, अशें आसुंक फावो ना.
ह्या संदरबार, वासचें म्हळ्यार कितें? एडविनान कोंकणेंत बरवंक सुरू कर्तानां मंगळूरी कोंकणिंत नेमाळ्यांचो सुग्गे काळ. राकणो, पयणारी, मित्र, झेलो तसलीं पत्रां आनीं तांतू फायस जांवच्यो मटव्यो काणियो आनी व्हाळत्यो कादंबऱ्यो कोंकणी संसारार राज करून आसल्लीं. ह्या नेमाळ्यां पासत लोक राकून रावतालो. अशें आसतां आपली कृती असल्या नेमाळ्यांनीं फायस कर्पाक पावल्लो हऱ्येक बरवपी वाचप्यांक ओळकिचो जातलो. सक्कडी सकडांक वाचतले म्हण्येत.
आतां परत, वासचें म्हळ्यार?
एक बरवपी आनी वाचप्यामधलें नातें, कल्पन आनी व्याख्यानां मधलो खेळ. बौधीक पांवड्यार वासचें म्हळ्यार छाप्त्याउत्रांच्या उतळायेथावन उत्रोन तांच्या संकीर्णतेंत, वयचारीक सूक्ष्मिकायेंत आनी नादिसत्या अर्थांसंगी जुळून घेंवचें. बरवप्याच्या कुशेलायेक समजोन, वापारल्लीं खुणां पार्कून, कृतियेचो विसतार सांसकृतीक आनी तात्वग्यानीक संदर्भ समजोन घेवन, लेखकाच्या मनास्थिते संगी मिसळोंचें.
आनी एडविनाक कोंकणेंतल्या चडताव जणांनीं वाचून आसल्यारी मनास्थितेपांवड्यार ताचें सवें मिसळाल्ले कांय थोडेच.
आमीं आदीं थावन कोंकणेक ‘टेकन फोर ग्रांटेड’. आमचें साहीत, नाटक आनीं सिनेमां सक्कडी तशेंच. कोंकणेंत बरंवचेय, वासचेंय कोणाकगी, कोणाक कालें, कोंकणेक उपकार केल्लेबरीं आमीं काणघेलां आनी हाका कोंकणेची सेवा म्हणोनी नांव दिलां. आमच्या उतळ बर्पांक, आमीं साध्या वाचप्यांखातीर बरयतांव म्हण, वाचप्यानीं आमीं साधे वाचपी म्हणोन, ह्या बर्पांतितलींच उतळ नीबां दीवन, आदीं थावन एक वोद्दू वोरांट चलोवन्ंच, फकत प्रायेन मात व्हड जाल्यांव.
असल्या परिगतेंत, एडवीन सुर्वेथावन सर्वांपरास मेकळो उरलो. आपल्या पयिल्ल्या कृतियेथावन, हेरां परास कांय वेगळें कोंकणी लोकाक दीजे म्हळ्ळ्या एकीन दिश्टाव्यासवें ताणें आपल्या साहितीक पयणाची सुर्वात केल्ली. साद्या वाचप्यांक तरबेत करिजे आनी आयते करिजे म्हळ्ळ्या एकीन मिसांवान हें पयण ताणें मुकारोन वेलें. ही एक कोनशियस विंचवण या हाचे विशीं खूद एडवीन जाणासल्लोगी नां म्हण म्हाका खबर नां. पूण ह्या पयणांत एडविनी बरवपी जावन आपूण खूद वोडारुकाबरीं वाडलो आनी फुल्लो.
आतां एक बरवपी कसो वाडोन येता?
एक बरवप्यान फकत आपल्या निरंतर वाचपावर्वीं, हेरांक वाचून, साहितीक तशें भौतीक संसारांत जांवचीं बदलापां पार्कून आनी समजून एक निरंतर शिकपाच्या प्रक्रियेंत स्वताक ओळसून घेतल्ल्यान मात वाडून येव्येता. साहित्याचे वेवेगळे प्राकार आनी शयलेंचें अध्ययन एका बरवप्याक वेवेगळ्या दिश्टिकोणांची ओळक दिता आनी आपली काण्योसांगची कुशेलाय पाजुंक अवकास दिता. असल्या वेवेगळ्या ताळ्यांनीं आपणाकच बुडुवन घेतल्ल्यान, नव्यो तांत्रिकता चिंवून घेवन, नानांत्या नादांक ओळसून घेवन, आपली निरूपणांचीं आयदां विसताराव्येता. प्रसतूत साहितीक परिगतेसवें जुळून घेतल्ल्यान मात नंय, बदलात्यो प्रवृत्यो, सामाजीक पांवड्यांतर आनी बदलापांची सार्की ओळोक आसल्ली जाल्ल्यान एडविनाक आपल्या कृतियांच्या शिरांशिरांनी प्रसतूत काळाचीं ओक्तां तोपुंक साध जालें. असले प्रभाव चिंवून घेवन, एक बरवपी जावन वाडून येताना, तो ओळसालो आनी फुल्लो. आनी अशें आपल्या वयुक्तीक दुविदायेंसांगाताचें ताचें झूज, आनी सदां बदल्यात्या साहिताच्या व्हाळत्यारूपां मधें एक क्रियात्मक नातें रचुंक एडविनाक साध जालें.
असली एक अलग सुर्वात केल्ल्या एडविनाक तो इंगलीश वाचून कोंकणेंत नकल कर्ता, ताच्या बर्पांनीं मात्येची मूर नां म्हळ्ळें दुर्सोणें आसल्लें. पूण ताच्यो कृतियो वाचुंक तरबेती आसलेल्यांक, ताच्या कृतियांचें विरचन करुंक शाती आसलेल्यांक तांचीं मुळां ह्याच मातियेंत गूंड रोंबून आसोन भुंयगोळीक पांवड्यार पावुंक सक्तालीं म्हण कळता. ताच्यो कृतियो वाचुंक, ताच्या मनास्थितेसवें जुळून घेवंक खंडीत तरबेतिची गरज आसल्ली. ट्रेयन्ड रीडर म्हण म्हणतानां इसकालाच्या क्लास्रूम तरबेतिविशीं हांव उलयनां म्हण प्रतेक सांगाजे म्हण नां. डिकन्सट्रकट कर्ची तांक आसचे असल्या अपरूप जम्यांत आपणाक ओळकून घेतात.
आपल्या थोड्या कृतियांविशीं एडविनाक समाधान नातल्लें. आमीं जायतेपावटीं ह्या विशीं वोरां वोरां उलयिल्लें आसा. हाचो मतलब सीदा आनी सोंपो. तो अखेर पऱ्यांत साहिताचो विद्यार्थी जावन्ंच उरलो आनीं निरंतरी आपणाक अपग्रेड करीत आयलो. पाटीं घुंवोन पळेताना आपूण खंयसर चुकलां म्हण ओळकून त्यो चुकी मुकल्या कृतियांनीं सुधार्सून वर्ची खाल्ती जांटिकाय ताका उंचायेक उकलोंक पावली.
ह्या ताच्या निरंतर अध्ययनाच्या तानेन आनी खळमीत नाचल्ल्या वाचपान, नव्या संग्तीक पटलून धर्च्या उग्तेपणांत, कोंकणेंत दूसऱ्यानीं चिंतुंक सयत नातल्ल्या गजालिंक आनी कन्सेपटांक तो घेवन आयलो. साहितीक शेतांतले बदलाप आनी सांसारीक गिन्यानांविशीं ताणें आपणायिल्ल्या अगणीत जाण्वायेद्वारीं, फुडारांत कितें जायत म्हळ्ळ्याविश्यांतलो स्वश्ट दिश्टावो ताका आसल्लो. ताच्या तेवीस कादंबरी आनी शेंबरावयर काण्यांनी ताणें आपडनातल्ल्यो संग्ती नांत मात नंय, थोड्यो गजाली ताणें सोडल्यार हेर कोणेंय कोंकणेच्या संदरबार परत आपडुंक आज पऱ्यांत धयर घेतल्लें नां.
एडविनान भास फकत संवहनांचो माजो म्हण मात लेकलें. देकून इंगलिशांत बोवश्या कोंकणेपरास चडीत प्रबुद्धायेन बरवंक सकचो तो, आपल्या कृतियांपासत कोंकणिपरिदेभितर्च फिच्यार उरलो. ह्या संग्तेचेरी हांवे आनी एडविनान जायती भासाभास केल्ली आनी हांवे जायतेपावटीं ताणें इंगलिशांत बरयनातल्ल्याक शीण उचारल्लोय आसा. ‘विंचून काडल्ली पर्जा’, ‘उण्या भावाडताचे’ तसल्यो ताच्यो कृतियो सार्के रितीर इंगलीश आनी हेर भाशेंक तर्जण जावन, सार्क्या हातांक पावल्यो तर, संसारांतले उंचले साहितीक पुरसकार तांका लाभाजेच. पुरसकार प्राप्त जाल्ले जायित्ते हेर भासांतले बूक वाचल्ल्या बद्धतायेन हांव हें सांगुंक सक्तां. असले पुरसकार आपल्या तर्जणीत कृतियांक आपणायिल्ले जयंत कायकिणी, दामोदर मावुजो तसले म्हज्या चिंत्पाक बळवंत तेंको दितात.
एडविनासवें सळावळ नातल्ल्या सबारांक तो गंभीर, संकीर्ण आनी संघर्शांचो म्हनीस म्हण भोगलासुंक पुरो. ताका भेटतापऱ्यांत फकत ताच्या कृतियांद्वारीं ताका वळकून आसल्ल्या म्हाकाय तशें भोगल्लें आसा. राकण्यार फायस जाल्ली म्हजी पयिल्ली काणी वाचून ताचे विशीं एक लेखन बरयिल्ल्या एडविनान खूद म्हजो संपर्क कर्तानां हांव सात्व्या सर्गाक चडल्लों आसा. ताचे उपरांत पाटल्या कितलेश्या वर्सांथावन, प्रायेन आमकां जायतो फरक आसल्लो तरी, कुटमांसमेत आमी सळावळेर आसल्ल्यांव. एक पावटीं कट्टिभेतून काळजाक लागशिले जाल्ल्यांक एडविनाचें कट्टेभितरलें मोवाळ काळीज, ताचो मयपाशी मोग आनी वयुक्तीक जावन तो कितलो कंप्याशनेट, कितलो ह्यूमरस म्हनीस म्हण कळता. आनी तो अनभोग लाभल्लों हांव म्हाकाच सदेंव म्हण लेक्तां.
हांव कांय हायसकूलांत आसतानांच हांवे ‘हांव जियेतां’ वाचून काडल्लो. वांजेल आनी दतर्नीं बूकां उपरांत हांचे वाचल्लो पयिल्लो कोंकणी बूक एडविनाचोच, ‘राजध्रोही’. ‘हांव जियेतां’ त्या प्रायेर्च हेर कोंकणी बुकांपरास कितलो वेगळो तो हांवे पार्किल्लो. म्हजी चिंत्पातांक जी हांवे एदोळ पऱ्यांत आपणायल्या ताची मुळावी सुर्वात हांगासर जाल्ली म्हणोन हांवें लेकलां. हाताक मेळल्ले एडविनाचे सर्व बूक चुकानासतां वाचले आनी परत परत वाचल्ले, ताच्यो काणियो, लेखनां कादंबऱ्यो तोंडपाटशें जाल्ल्यो. आनी उपरांत आयली
‘विंचून काडलेली पर्जा’.
ह्या कादंबरेचे एकेक किर्दार म्हजे सांगाती कशें हांव तांका ओळकातां. ज्यो सिलवेसटर डी’सोजा, क्रिसटीन एनाबेल डिमेल्लो, केनेत मायकल सुवारीस याने भाट मिंगेल. इमेलडा डिमेल्लो, लिंडा.. तीं कांय वाटेर मेळात तर आमचें उलवणें कशें आसातगाय म्हण सयत हांवे आनी एडविनान फकणां केल्लीं आसात. मंगळूरी कोंकणी साहितांत तसली एक कृती दुस्री नां म्हण हांव धयरान सांग्तां. ती वाचून भोगलेल्यांक मात हांव कितें सांग्ता तें समजाता. उपरांत उमाळो म्हयनाळ्यार सुरू जावन, मधेंच अडचोन, वाचप्यांक अस्वस्थ कर्न, परत किटाळार पेटोन शेंबर किसतांनीं अखेर जाल्ली ‘रेंवेंतले फातर’. जेरोम लाझ्रा, म्याथ्यू लीयो. रिचर्ड क्लेमेंट, रमोना, ईवा लाझ्रा, हेलीना, लिलियन आनी कोंकणेंत कोणेंय धयर करिनातल्लीं तांतलीं प्रकरणां…
एक संकीर्ण काण्येंजाळ, इतले रुंदायेक उडवन, न्हंयत बळपू वोडन येंड्येतेवशीं मासळी आंबुडल्लेपरीं, विशिश्ट थरान झीरो ईन जावन एकामेका गांच जोडचे किर्दार, शेंबर आंकड्यानीं परिपिकायेक पावल्ली ती श्याथी… कंप्यूटरान वर्ड कांवट दिंवचे प्रास कितल्याकी पयिल्लेंच थावन हऱ्येक किसताक इतल्याच सब्दांची ती शिसत.. हौ ईस द्याट ईवन पोसिबल? आपले समकाळाचे थोडे रेडो मुतल्लेपरीं बरवन वेतानां, स्वसामर्थेन आपणासतकी साण्याक धरल्लें कसलें एक तालेंत?
ह्या सर्वाक कुरोव बसयिल्ल्याबरीं, 1008 पानांचो, तीन वांट्यांचो, ‘उण्या भावाडताचे’ ग्रंथ. तीन आवृत्त्यानीं वेगळ्याच सरायेन धांवची ती काणी, तांतली भास, ते किर्दार, ती इज्जाकय, एडी, भट्टू, जाकू.. मंगळूरी क्रिसतांव समुदायाचो चारित्रीक आर्सो. एक साहितीक मासटर पीस. कन्नडांत मेरुकृती. ताच्या कृतियांनीं मात्येचो वास नां म्हणलेल्यांक ‘एक मार दो तुकडा’ जाप.
म्हाका जायतेपावटीं दुबाव जांवचो आसता. हे पात्र, हीं प्रकरणां, तांतली भास आनी गुपीत व्हाळपीं तें व्यंग्य, आनी मंद हास्यांनिंच इतल्या तीवृतायेन हांव मात भोग्तां आनी संतोसतांगी या हेरांकी असलोच अनभोग जाता? कितलेशे दीस वाचल्ल्या एकच बुकाच्या जोपार या कवितेचेर हांव मात लोळून उर्तां या हेरांकी तशेंच जाता? उपरांत म्हाका भोग्ता, वाचप्याक असली तीवृता भोगुंक कर्चो, आपल्या मनास्थितेसवें जुळून घेवंक सकचो एडविना तसलो सहृदयी मात खरो बरवपी. फकत थोडेच बरवपी असल्या पांवड्याक पावतात आनी तांका तसले वाचपीय अपरूपच आसतात.
एडविनाचीं ‘हांव आनी मिसेस पिंटो’ तसलीं अंकणां, ‘म्होंव आनी रगत’, ‘ब्लोंडी’, ताचें ओक्काणें आनी उडंवचें मुक्काल, ताचें सेन्स ओफ ह्यूमर, ताची एक कप हुन्हुनी कोफी, ताच्यो बण्णकड्ड्यो, ताचीं चोकलेटां, तो बेज्मी, ज्यो, इमेलडा, भाट मिंगेल, सायमन, एडी, भट्टू, आरन आनी इज्जाकय हाणीं कोंकणी संसार गिरेसत केला. ह्या ताच्या किर्दारानीं एडविनान आपलीं संघर्शां वेवेगळ्या स्थरांनीं लिपयल्यांत. ताच्या किर्दांरांची सरलां सुटयतानां संसाराच्या चारित्रीक, सामाजीक, राजकी आनी धार्मीक जाण्वायेसवें, आपल्या सर्व दुविदायेसवें, तांकी आनी असकत्कायेंसवें आमकां एडवीन दिसुंक सक्ता. आनी ह्या ताच्या ताक्तेन कोंकणी साहित्याक एक नवें आयाम दिलां, वजन दिलां आनी भरम वाडयला. तडव करून ताका मेळल्ल्या साहित्य अकाडेमिच्या पुरसकाराक धरून ताका मेळल्ल्या हेर सर्व पुरसकारांचो मान तांचेसतकी वाडला.
हांवे म्हळें एडवीन आपल्या देणगेद्वारीं आमच्या काळजानीं सासणाक जियेवन्ंच उर्तलो. पूण आमीं सासणाक जियेनांव. ताची साहितीक देणगी मुकल्या पिळगेक पावाजे तर, आज हो संदरब येवजिल्ल्या संस्थ्यानीं एडविनाचें साहित्याचें खजान जगवन दवर्चें तेवशीं चिंतिजे मात नंय असली एक येवजण पोंताक पावाशें करिजे. ताच्या समग्र कृतियांचे सार्क्या वेवेस्थीत थरान ‘डिजिटलीकरण’ कर्चे तेवशीं आनीं तें संसारांतल्या खंयच्याय मुल्या थावन, कोंकणेपासत वापार्च्या हऱ्येक लिपियेंत ‘ओन डिमांड’ मेळचेतेवशीं मेटां काडिजे. आनी ताच्यो प्रमूख कृतियो इंगलीश, हिंदी आनी हेर भासांक तर्जणी कर्चेतेवशिंय गुमान व्हरिजे. तीच एडविनाक दिंवची खरी शृद्धांजली म्हण हांव थीर पात्येतां.
आनी एडवीन जे. एफ. डी’सोजाची केंद्र साहित्य प्रशसती विजेत कृती ‘काळें भांगार’ आनी असतित्ववादाची ‘हांव जियेतां’ कादंबरी विशीं गोवा विश्वविद्यालयच्या कोंकणी विभागाची विश्रांत मुख्यसतीण डा| चंद्रलेखा डी’सोजा उलयली.
साहित्य अकाडेमिचो काऱ्यकारी समितिचो सांदो आनी कोंकणी सलहा समितिचो मुख्यस्थ श्री मेलवीन रोड्रिगस, विश्व कोंकणी केंद्र्राचो दो| बी. देवदास पै., ‘साका’चो अध्यक्ष श्री सुनील कुंदर, सां लुवीस कोलेजिचो रेजिसट्रार दो| आलवीन डे’सा, कोंकणी साहिती आनी कलाकार संघाचो अध्यक्ष श्री रोनालड सिकवेरा, कोंकणी संस्थ्याचो काऱ्यें संयोजक श्री जोकीम पिंटो हाजर आसोन, फुलां नमन अर्पिले.
कोंकणी संस्थ्याचो निर्देशक दो| फा| मेलवीन पिंटो जे.स. हाणीं धन्यवाद अर्पिले. कोंकणी साहिती, पत्र्कर्त एच. एम. पेर्नाल हाणीं काऱ्यें चलयलें.
