एकांकिका
सैमाचो ईश्ट : ( येवन ) विटयलें, सामकें विटयलें. पांय घालतलो जाल्यार जागो दवरूंकना ह्या मनश्यांनी. देवा, परमेश्वरा, तुमच्या धर्तरेची विटम्बना केली ह्या मनश्यांनी. कितली सोबीत, कितली निवळ, निर्मळ आसली ही धर्तरी. पूण ह्या धर्तरेची वाट लावन उडयली. ह्या-ह्या मनश्यांनी…! तो पळय कसो उगड्यार बसला तो. आरे बाबा, मात्सो आडसाक तरी बस…! रस्त्याच्या कुशीक अशे उगड्यार बसतात हे करूक .( दोन बोटा दाकवोन ) लज कशी दिसना हांकां. मनशान आपली लज भाजून खाल्ली म्हणटात तें खरे…! हांवें केन्ना चिंतूक नासलें, धर्तरेचेर ही अशी परिस्थिती येतली म्हण. धर्तरेची ही परिस्थिती पळोवन म्हज्या काळजाक खूब दूख भोगता. देवा परमेश्वरा, आतां तूच कर कितें तरी…! ह्या मनश्यांच्या गिन्यानाक कितें जाला? ह्या मनश्यांची अक्कल खंय गेल्या? आपलेंच आवयची अशी ही विटम्बना?
बाळू : (हातान रिकामी तांबयो घेवन येता. ताका पळोवान ) हां हो आनी कोण? कोणाक सोदता काय…? ये मनशा. ( ताका उलो करता )
सैमाचो ईश्ट : हांव मनीस न्हय.
बाळू : तूं मनीस न्हय? कोण तर तूं? पुराणीक नाटकांतलें पात्र?
सैमाचो ईश्ट : हांव नाटकांतलें पात्रय न्हय.
बाळू : मनीस न्हय, नाटकांतलें पात्रय न्हय. कोण तर तूं? आनी हांगा कोणाक सोदता?
सैमाचो ईश्ट : हांव सैमाचो ईश्ट. हीं झाडां, वेली, फुलां,न्हंय, सुकणीं म्हजी सांगाती. ( ताका हांत लायता बाळूक झटको लागल्यावरी जाता ) आनी हांव ईश्ट तांचो.
बाळू : तूं सैमाचो ईश्ट? पूण हो म्हाका झटको लागल्यासारको…!?
सैमाचो इश्ट :हो झटको न्हय. तुज्या अंतस्कर्णाक स्पर्श केला हांवें.
बाळू : म्हज्या अंतस्कर्णाक तुमी स्पर्श केला? पूण कित्याक म्हूण?
सैमाची ईश्ट : ही तुमची कर्मा दाखोवन दिवपाक.
बाळू : आमची कर्मा? म्हळ्यार हांव समजूंक ना.
सैमाचो ईश्ट : हय तुमी समजूंक ना. पूण, आतां तरी समजूंन घेयात. ही धर्तरी तुमची आवय. सांबाळात तिका, जतनाय घेयात तिची, राखण करात तुमचें आवयचीं.
बाळू : धर्तरी… आवय…! कितें सांगूक सोदता तुमी?
सैमाचो ईश्ट : तो पळय… कोयर हांगा थंय उडोवन गारबेजिची केल्या रास. दुयेंसांक आमंत्रण हेऊ, सोसूंक जायना घांणीचो वांस.
बाळू : हय वांस तर बरोच येता हांगा.
सैमाचो इश्ट : हें तुमचेच उपकार सगळें.
बाळू : आमचे उपकार?
सैम ईश्ट : हय! तुमचेच, हातांत तांबयो घेवन खंय गेल्लो?
बाळू : तो हांव हेका ( दोन बोटा दाकयता ) गेल्लो.
सैमाचो ईश्ट : हेउच तें. अशें उगड्यार तुमी शीं करूक बसता. मागीर घाणी पडचिना तर कितें? दुयेसांक आमंत्रण न्हय हें?
बाळू : माफ करात चुकले म्हजे. पूण हांव एकलो म्हूण कितें करतलो, आनी सन्डास बी तर ना आमचे. मागीर उपाय नासून उगड्यार बसचे पट्टा.
सैमाचो ईश्ट : सुरवात ही स्वतापासून करची आसता. दरेक मनीस स्वताच आपणाक साफ आनी नितळ दवरता, आपले घर नितळ दवरता. तसोच आपलो गांव नितळ दवरूंक जाय. घर नितळ आसल्यार गांव नितळ जातलो, गांव नितळ जाल्यार देश नितळ जातलो. दरेकान आपलो स्वताचो सन्डास बांदूक जाय.
बाळू : पूण सन्डास बांदपाक आमकां जागो खंय आसा?
सैमाचो ईश्ट : जागो सरकार दिता. सरकारी येवजेणेंचो फायदो घेयात, सरकारी मजतीचो फायदो घेयात. अशें उगड्यार हेका बसून आपल्याच गांवची अब्रू घालोव नाकात. अशें उगड्यार बसताना कोणूय परक्या गांवचो लोक पळोवन तुमच्या विशी कितें चिंततलें हें चिंतला तुमी? तुमच्या वाडलेल्या चलयांक अशी उगड्यार बसताना कोणेंय पळयत तर तुमकां तें बरें दिसतलें?
बाळू : हय ईश्टा, तुमी म्हजे दोळे उगडले, आतां म्हज्या सगळें लक्षांत आयलें ईश्टा. ( ताच्या पांयार घालून घेता )
सैमाचो ईश्ट : उट उट, आनी लाग कामाक, वेळ होगडाव नाका. जागय सगळ्या गांवाक, आतां पासून लागात कामाक. गोंय सोबीत आसा, ताची सोबीतकाय सांबाळात. सैमाची राखण करात, सैमाची राखण करात. ( तो वता )
बाळू : ईश्टा… ईश्टा, गेले. खर्यानीच हे सैमाचो ईश्ट आयिल्ले हांगा? काय हांव सपनांत तर … ( तांबयो पळयता आनी तो सकयल उडयता ) ना ना! ईश्टा हांव तुमकां सपूत दिता. आमचे गांवची सोबीतकाय राखपा खातीर हांव वावुरतलो, सैमाची राखण करच्या खातीर. स्वताक पासून सोंपयतलो, हो हांव तुमूका सोपूत दिता.
( काळोख जावन देखाव पयलो सोंपता )
(देखाव दुसरो. उजवाड जावन माचयेर कांय घरां दिसतात, माचयेचे एके वटेन एक बायल आयदना धुता, तर दुसरे वटेन एक मनीस उदक न्हाता. पळयत थंय कोयरूंच दिसता. एक उदकाचे पिम्प आसता. एक मनीस ब्रश करीत पिम्पाम्हर्यांत येवन तोंड धुता. वयर सावन कांय गारबेजीच्यो पोतयो भरिल्ल्यो पडटा. एक मनीस पिम्पांतल्यान उदक काडून घेवन वता. एक मनीस हांतान तांबयो घेवन येता आनी पांय धुता. )
बाळू : ( येवन ) शी शी शी शी खर्यानीच देवा हीच खरी विटंबना तुमचे सोबीत धर्तरेची. होच खरो अन्याय, अत्याचार आमचे आवयचेर. जे आवयन आमकां आपलें वेगेंत वाडयले, सांबाळले, ते आवयची अशी अवस्था? ना देवा हें आनीक हांव सोसूंक शकना. आमची ही आवय आमकां सांबाळच्या खातीर कितलें सोसता. स्वताच म्हेळी जावन आमकां नितळ दवरता, आनी आमी मनीस… थू आमचेर!
निर्मल : ( आयदना धुता ती बायल ल्हवू-ल्हवू उठता, बाळूच्या म्हर्यांत येवन ) बाळू भाऊ, अशें एकलोच कितें बडबडटा? आयज सकाळी सकाळी कसलें भाशण पाट करता?
बाळू : तुजे नांव निर्मल मगो?
निर्मल : हय, हांवूच निर्मल. अशें कितें?
बाळू : निर्मलाचो अर्थ जाणा तूं? ( कांय वेळ वगी ) हो जागो आयदना धुवपाचो? आनी तो न्हातालो तो कोण गो? ह्या जाग्यार भुरग्यांनी खेळ खेळपाचे, त्या जाग्यार तुमी न्हाता, धुता? हांचो परीणाम जाणा तुमी?
निर्मल : पूण भाऊ…
बाळू : एक जाप नाका, असली ही हळशीक करून तुमी स्वताच दुयेसांक आपोवणे दिता. डेंग्यू, मलेरीया ह्या सारक्या जोराक आपोवन घेता. ( वयर सावन गारबेजीची पोती पडटा ) हे… हे पळय, कोणाचे पारसल हे?
निर्मल : ( वयर पळयता आनी ) शेंवतूचे, शेंवतू आक्का!
बाळू : शेंवतूक कितें ऑलम्पिकान गुळो शेवटूक भांगरा पदक मेळिल्लें? काय हे खेप मेळवपाचो यत्न चालू आसा.
निर्मल : पूण भाऊ, हाव कितें म्हणटा…
बाळू : कांयच म्हणपाची गरज ना सांगला हांवें ( ब्रश करून थुकिल्ल्या कोलगेटाक ) होतो चुनो कोणें काडला थंय? फेस्ता लागी पावली की खुरसांक काट्टा तसो. ( कांय वेळ वगी )
निर्मल : शाणो काका, शेंवतू आक्का, व्हनिबाय. येयात हो… मात्सी बेगीन येयात. भाऊ पिसो जाला. ( फटाफट सगळी येता, बरोच लोक पुजवता ) पळयात गे हो भाऊ कसो वागता तो आयज विचीत्र कसो जसो की पिसो जाला.
शाणो : कितें जालें गो? भाऊ पिसो जाला म्हणटा, आरे बाळू भाऊ कितें सांगता रे हें?
बाळू : पिसो हांवा न्हय, पिशी तुमी जाल्या सगळीं…! शाणो मरे तूं? खर्यानीच शाणो काय नांवाचो.
शाणो : हे कितें उलयता भाऊ तुमी?
बाळू : हो जागो न्हावपाचो? तूं न्हावन धुवन चकचकीत जालो मरे? ही हळशीक जाता ती दिसना रे? तें रेब… खेळटा-खेळटा भुरग्यांचो बाॅल त्या रेबांत पडटा. भुरगे रेब्यांतलो बाॅल हांत घालून काडटा आनी भुसकोटाक पुसता. आनी मागीर तांकां जाता रोग, पूण आमकां हें खबर ना हे आमच्याच कर्माचे भोग.
शेंवतू: पूण भाऊ तुमी अचकीत स्वच्छ भारत मिशनांत पावले शे… जिवाक बरें दिसता न्हय तुमच्या?
बाळू : सध्या तरी म्हज्या जिवाक काय जावंक ना हा. पूण आमी अशींच वागत रावली तर एक दीस सगळ्यांच्याच जिवांक खूब व्हड धोपको लागूं शकता.
शेंवतू : हें कितें उलयता तुमी भाऊ आयज!
निर्मल : हय गे… वदळ सावन अशेच उलयता! पिच्चेरांत, नाटकांत भाशण उलयल्ल्या वरी.
शाणो : ( भियेत, भियेत बाळू म्हर्यांत येवन ) भाऊ, हे पळय भाऊ, तुमी बसात, सुशेगात बसात आनी…
बाळू : हो वेळ सुशेगात बसपाचो न्हय शाण्या, आमी कितें तरी खटपट करूंक जाय… आमच्या भुरग्यांचे भविश्य बरें तरेन घडोवंक आमकां झुजचे पडटलें, आमी सगळ्यांनी एकठांय येवन, एकठांय वावुरचें पडटलें, गांव आमचो नितळ दवरूंक, आमच्या गांवची सोबीतकाय वाडोवंक, सैमाची राखण आमकांच करची पडटली.
शाणो : आतां आयलें म्हज्या लक्षांत…! पूण भाऊ, तुमच्या लक्षांत हे कशें आयलें?
बाळू : सैमाचो ईश्ट… हय ताणेंच म्हजे दोळे उगडलें. ह्या आमच्या सोबीत सैमाची सोबीतकाय कशी नश्ट जाता तें ताणींच म्हाका पटोवन दिलें. आयज फातोडेर म्हाका त्या ईश्टाचे दर्शन घडलें आनी तेन्नाच म्हज्या गिन्यानाचेर उजवाड पडलो…! चवथेच्या पुस्तकांनी महात्मा गांधीजीच्यो काणयो सगळ्यांनीच वाचल्या आसतल्यो. तांचे सपन आशिल्लें आमचो सगळो देश साफ जावचो म्हूण, आंगार अर्द कपडे घालून तो स्वताच रस्तो साफ करतालो. ताणें हांतांत आपल्या झाडू घेवन रस्तोच न्हय तर भ्रस्टाचारूय साफ केल्लो. आतां ताच्याच पावलांनी आमी चलपाचे. तांचोच आर्दश घेवन वावुरचें. देश साफ करपाक, गोंय नितळ दवरपाक भाशणाची गरज पडना. ताच्या खातीर गांवां- गांवांनी एक तरी गांधीजी तयार करचो पडटलो… तरूच जातलो स्वच्छ भारत, नितळ गोंय.
शाणो : टाळयो ( सगळी टाळयो मारता ) व्वा! बाळू भाऊ व्वा!! आयज तुमी तुमच्या काळजांत गांधीजीक निर्माण केलो. आनी आमीय बी आयज आमच्या काळजांत कमीत कमी तुमकां तरी निर्माण करपाचो यत्न करतलें असो आमी सपूत घेता.
निर्मल : बाळू भाऊचो…. ( सगळी जय म्हणटा )
बाळू : रावात… रावात…. जय म्हजो नाका, जय करात महात्मा गांधीजीचो! म्हणात, महात्मा गांधीजीचो ( सगळी जय म्हणटा काळोख जावन देखाव दुसरो सोंपता )
(देखाव तिसरो )
( उजवाड जाता, तोच जागो दुसर्या दिसा. सगळी साफ सफाइ करता )
बाळू : ( येवन ) व्वा! व्वा!! अशेंच दरेकान आपल्या घरा पासून सुर्वात करप गरजेचे… अशें करूंन आमचो गांव तर साफ जातलोच, पूण देशय बी साफ जातलो अशी आस आमी धरी येता.
शाणो : हय बाळू भाऊ, आमचो गांव तर आमी सगळी गांवकर्या मेळून नीतळ दवरतली. पूण बाकिच्या गांवांचे कितें.आमचो एक गांव साफ आसून कितें फायदो.
निर्मल : आमी दरेक गांवान ही कबर धाडूक जाय. गांवातल्या दरेक मनशाक, गांव साफ आसल्याचें बरें फायदे जाता. मनशाचे मन, विचार ताजे जाता, मनीस निरोगी जाता. हे पटोवन दिवंक जाय.
बाळू : हय सारके ऊलयलें निर्मल बायन. हे बरें काम आमकांच करचे पडटलें आनी एक… खूब महत्वाचें, दरेक घराक आपलो स्वताचो सन्डास आसूंक जाय. सन्डास स्वताच आपल्याक जाय तसो बांदून घेवक जाय आनी तो वापरूंक जाय.
शेंवतू : पूण भाऊ, सन्डास बांदपाक आमचे कडेन जागो खंय आसा तर. हो जागो भाटकाराचो आनी भाटकार कसलो, ते तर तुमी जाणाच.
बाळू : भाटकार कसलो आसू! सन्डास बोरो आसूक जाय. उगड्यार सन्डास करून गांव केन्नाच नीतळ जावंचो ना, दुयेसा पयस जावंचे ना.
पूण हे कशें शक्य आसा?
बाळू : केल्यार कितें शक्य ना, करूनच सगळे जाता. पूण पयली करूक तरी जाय.
निर्मल : पूण भाऊ, भाटकार…
बाळू : भाटकार गेलो तेल लायत…! आमी सगळे गांवकार एक आसत तर भाटकाराच्यान कितें करू येता?
शाणो : भाटकार आमकां सन्डास बांदपाक जागो दितलो…? आपल्या जाग्यार तो लोकांक गाडी दवरूक दिना, भुरग्यांक खेळपाक दिना. जाल्यार सन्डास बांदपाक जागो कसो दितलो?
बाळू : दितलो जागो तो…! ताका दिवचोच पडटलो, आतां काय वेळान भलायके खात्याचे मनीस येवपाचे आसा. जे कितें करपाचे आसा ते तेंच करतलें आतां, आमी फकत आमचो एकवोट दाखवपाचो.
निर्मल : हय, वय हांव सगळ्याक करता एकटाय, आगे मावशें, आक्का, ताई, माई . ( अशे म्हणीत वता )
शेंवते : भाऊ, दुसर्या वाड्यावयल्याक आपोवया! तांकांय बी सन्डासा विशी जाणीव जातली.
शाणो : नाका हां… सन्डासा विशी सगळ्याकूच जाणीव आसतात. ते कोणाक सांगूक नाका, ते सगल्याचेच सदचे काम.
बाळू : शाणो मरे तूं…? उलोयलो पिश्या सारको…? ताचें म्हण्णे अशें की सन्डा बांदपाचे येवजणे विशी तांकां जाणीव जातली. सारकेच उलयलें तें. ही एक सरकारी येवजण. घरा-घरांत सन्डास. आनी सरकारी येवजणेचो सगळ्यानीच फायदो घेवचो.
शाणो : शेंवतू आक्का… वतात न्ही दुसर्या वाड्यार… पूण रोकडीच यो हां, खबरी मारूंक रावनाका.
शेंवतू : आत्ता वता आनी रोकडीच येता पळय… ( वता )
( भलायकी खात्याचे दोग मनीस, एक मेडम येता. एकल्याच्या हांतांत फायली आसता, तो पिवन आसता. )
बाळू : ( येवकार दिवन ) येयात, येयात आमी तुमचीच वाट पळयतालीं.
शाणो : ( एक मोडिल्ली कदेल हाडता) घेयात सांबाळून बसात हां, मात्सी मोडल्या ती. ( संन्डासाक बसल्या वरी आपूण सकयल बसता)
सर : मोडिल्लें कदेलीर बसचे नासता, बसतात तर बरे जेतान बसपाचे. सन्डासाक लेगीत बसतलों जाल्यार एक वेगळी पोज आसता, दोन फातराचेर बसन तोल सांबाळना. ( शाणो बेगी-बेगी उठता )
मेडम : देखून तर सरकारान ही येवजण चालीक लायला. म्हारा भशेन काम करपाचे आनी राजा भशेन…
शाणो : ( तिका मदीच थारोवन ) कळ्ळे, कळ्ळे मेडम. राजा भशेन कितें करपाचे ते कळ्ळे.
मेडम : कळ्ळे न्हय? आसू… आतां कामाचे उलवया, तर सरकारान… ( खूब लोक येता ) सगळी मन लावन आयकयात, खबर खूब गरजेची ही. सरकारान ही येवजण हांडला तुमच्या आमच्या फायद्याची, आमी सगळ्यानी पालन करूक जाय मनीस पणाच्या कायद्याची.
सर : उल्हास तूं सगळ्याची नांवां बरोवन घे.
उल्हास : बरे सर…
सार : तुमी जाग्या वयल्यान हालनाका, हो उल्हास, तुमची नांवां सारकी बरोवन घेतलो. तुमी सारकी सांगात ताका. तो आमचो पिवन…! हा हा सोरो पिवन न्हय. आॅफिसातलो पिवन.
बाळू : हा… मेडम, लोकांक सन्डासाचे फायदे, लुकसाण सांगात न्ही.
मेडम : तर तुमकां सन्डासाचो फायदो खबर आसा..? ना ते तुमकां खबर ना. काय नजो हांव तुमकां सांगता…! सन्डास जाल्यार पोट साफ जाता, तो फायदो…. आनी सन्डास जायना तर पोटांत घाण ते लुंकसान.
बाळू : आरे मेडम हे कितें सांगता तांकां…?
मेडम : खरे तेच सांगता… हय देखून आमी सदाच सन्डासाक वचूक जाय… आनी सदाच सन्डासाक वचच्या खातीर आमकां एक साफ, नीतळ, नीवळ सन्डास जाय. तो आमकां सरकार दिता.
बाळू : टाळयो, टाळयो मारात…( सगळी टाळयो मारतात )
मेडम : देवान आमकां मनशाची जात फावो केला. आमकां हेर जाती परस चड गिन्यान दिला. पूण आमीच आमचे गिन्यान वापरूक कमी पडटा. दोन शरिराचे मेळप जाता चार वणट्टी आड, मनीस जल्मता पड्या आड, आवंय आपल्या भुरग्याक आपलें हड्ड्यातले दुध पिवयता आपल्या पदरा आड. जाल्यार आमी सुण्या मांजरा सारके उगड्यार सन्डासाक कात्याक बसचें?
बाळू : परतून एक फावट टाळयो ( लोक टाळयो मारता )
सर : मोगाळ भावांनो आनी भयणींनो, ह्या तुमच्या बाळू भाऊन आमकां सगळी फावो ती म्हायती दिल्या. तुमी फकत तुमकां सन्डास खंय जाय ते सांगचे, जागो भाटकरा कडल्यान कसो घेवपाचे ते काम आमचे आनी ते आमी करतले. तुमकां हे सरकारी येवजणेचो लाभ करून दितलें हे उतर दिता. फुडल्या आठवड्यान सन्डास बांदपाचो मुर्हूत काडपाचो आनी बेगो बेग तुमकां तुमचो स्वताचो सन्डास वापरूक मेळटलो. आयची ही बसका हांगाच सोंपयता. आनी आमी आमच्या फुडल्या वावराक लागता. तो पर्यंत स्वताक सांबाळात, नितळकाय दवरात आनी एकवटान रावांत.
( लोक टाळयो मारता, काळोख जाता तिसरो देखाव सोंपता. )
( देखाव चवथो उजवाड जावन )
भाटकार : ( येवन ) खंय आसा रे तो मालकिर्याद! लोकांक बुदी दिता. आयज हांव तुकाच बुद शिकयता.
निर्मल : ( येवन ) आरें भाटकार मरे, कसो आसा भाटकारा?
भाटकार : हांवआसा बरो, तूं म्हाका सांग तुमचें हें कितें चल्ला?
निर्मल : आमचे कितें चल्ला तर! हां, ते भाटकार, सरकार आमकां सन्डास बांदून दिता खंय.
भाटकार : सन्डास बांदून दिता…? सन्डास बांदपाक जागो कोण दिता?
निर्मल : जागो ते तुमचे कडल्यान विकत घेतलें खंय.
भाटकार : विकत घेतले खंय, हांव विकल्यार विकत घेतलें न्हय?
निर्मल : आमच्या सन्डासाक लागतलो जागो तुमी विकचे नात?
भाटकार : ना. हांव विकचोना!
निर्मल : पूण भाटकार, कित्याक विकचेना तं?
भाटकार : कित्याकतर म्हजेकडेन खूब पयशे आसा. आनी आनीक म्हाका चड पयशे नाका देखून.
बाळू : ( येवन ) तुमचेकडेन खूब पयशे आसा, त्या पयशांनी थोडी अक्कल विकत घेयात भाटकारा. कोण ती विकता जाल्यार.
भाटकार : तूं…! तुजी इतली कापास्ताद, म्हाका सांगनास्तना तूं ह्या गांवकर्यांक सन्डास बांदून दिता खंय?
बाळू : गांवकार्यांक सन्डास हांव बांदून दिना भाटकार, तो सरकार बांदून दिता.
भाटकार : बापायचो फात तो? कशे बांदतले सन्डास पळयता हांव… ( शाणो येता )
बाळू : अशें कितें करता भाटकार, आदीं एक जालें ते जालें. आतांय उगड्यार बसपाचें सन्डासाक? संवसार कितलो सुदरला, ह्या सुदरलेल्या संवसारांत आमीच कित्याक फाटी रावप.
भाटकार : हे त्यो बुदी म्हाका शिकोव नाका तूं! म्हजो जागो सन्डास बांदूंन वापर करूंक मेळचोना तुमकां.
शाणो : पूण भाटकार आमी आमच्या घरा कुशीक बांदता न्हय सन्डास, मदी मेकळ्या जाग्यार तर बांदिना. आनी हो खाचकणेचो जागो. त्या भायर तुज्या जाग्याची फाव ती किम्मत मेळटली म्हणतात ते.
भाटकार : हे शाण्या, तुजी शाणेपणां म्हाका नाका! आनी दुसरेखेप म्हज्या म्हर्यान तकली वयर काडून उलोवचेना तूं, आयकला मरे?
शाणो : हय भाटकार, चूक जाली.
शेंवतू : ( येवन ) कोण मेल्लो मोट-मोट्यान आरडटा! ( भाटकाराक पळोवन ) आरे भाटकार! बाबू, तुमी केन्ना आयलें बाबू?
बाळू : शेंवतू आक्का, बाबू- बाबू म्हूण चडूय लावनाका शाबू… आदलें पदेर मेलें आनी ते दीस गेलें. हाच्या पयली खूब लायलो शाबू. बाबू-बाबू म्हणून. आतां हो बाबू आमच्या माथ्यार बसूंक लागला.
भाटकार : हेय, ( बाळूच्या आंगार वचून ) जतनाय दवर तूं भाटकारा कडेन उलयता. हांव तुमचो भाटकार हे विसरता तूं!
बाळू : हेट्ट! कोसलो रे तूं भाटकार, मुणकारांची परिस्थीती समजून घेयना तो कसलो भाटकार. आयज आमी आमचो गांव नितळ, निवळ करूक पळयता. आमच्या गांवच्या भुरग्याचे भविश्य बरें करूक वावूरतात. ही घाण… ही घाण पयस करूंक, दुयेसांक पयस धांवडावपाचो यत्न करतात. पूण हें, तूं भाटकार जावन तुज्या लक्षात येना! ह्याच गांवचो भाटकार जावन. अशें परिस्थीतीन तुका भाटकार आमी म्हणप कशें?
भाटकार : ते तुजे न्यान तूं म्हाका शिकोव नाका, सन्डासा खातीर म्हजो जागो मेळचोना. हो म्हजो शेवटचो निर्णय. वता हांव… आनी आयक, वगीच शक्य ना ती खटपट करपाची सोड बाळू… आनी जमल्यार रातीक म्हज्या घराकडेन येवन म्हाका मेळ. ( भाटकार वचूक )
बाळू : वता-वता म्हजीय बी दोन उतरां आयक भाटकारा. तूं भाटकार जायत, पूण आमी मुणकार आसा ह्या गांवचे आनी भाटकारा परस मुणकारांक चड व्हडवीक आपल्या गांवची. तूं यत्न कर गांवकर्यांक विबाडपाचो, हो गांव विबाडपाचो. पूण आमीय बी यत्न करतलें करपाक ‘ सोबीत, सुंदर आमचो गांव.’
( काळोख जावन देखाव चवथो सोंपता )
( देखाव पांचवो, उजवाड जाता… माचयेर घरांच्या कुशीक कांय फुलांची झाडां लायिल्ली दिसता, शेंवतू आक्का झाडांक उदक घालता आनी निर्मल सारन मारता. )
निर्मल : आतां आमचो वाडो खूब सोबीत दिसता न्हय गे. पयलीं सारकी घाण गुट्टाण ना आतां.
शेंवतू : हय गो बाय… आतां कशें पळय थंड वारें येता, जिवाक लेगीत खूब बरें दिसता.
निर्मल : आनी आतां सन्डास जालें की एक हुस्को मेकळो जातलो न्ही गे शेंवतू आक्का.
शेंवतू : हय गो…! पूण तो भाटकार मेल्लो… दळडिरो कसो. आमचे स्वताचे सन्डास जाल्यार ताका गो कसली आडखळ?
निर्मल : हय… आमकां हांगा कशे लिपच्यानी खेळचे पडटा ते आमीच जाणा, कोण येतलो काय, कोण पळयता काय. ह्या भंयान सामकें जायना लेगीत.
शेंवतू : हय तर…! पूण काय नजो… येतलें आमचेय बी बरें दीस. बाळू भाऊ आसात न्ही? घालतलो तो जाग्यार सगळें.
निर्मल : हय हां , बाळू भाऊ सामको देव मनीस कसो ह्या गांवचो, ताचे हे उपकार आमी केन्ना विसरूक जाता गे?
बाळू : ( येवन ) कसल्यो गजाली चल्यात गे?
शेंवतू : आनीक कसल्यो? तुमच्याच उपकाराच्यो, सध्या तरी ह्योच गजाली सगळ्याक.
बाळू : ना हा… कसले म्हजे उपकार ते. हांव कितें परको? ह्याच गांवचो आनी आपल्या गांवचेर कोण उपकार करिना. तुमी करूंक ना ह्या गांवा खातीर?
निर्मल : ना भाऊ, हेच तुमचे मोटेंपण. सगळेच मनीस अशे नासतात. नातर तो भाटकार मेल्लो…
बाळू : आसू…. भाटकाराचें सोडात, आयज भलायके खात्याचे मनीस येवपाचे आसात जाणा न्हय तुमी? आयज सगळे जाग्यार पडटलें सांगला ताणी. सगल्यांक सांगून दवरलां न्हय?
शेंवतू : हय भाऊ, सगळीं आसात आमी. तांचीच वाट पळयतात. ( भलायकी खात्यातल्यान तिगा जाणा येता पयली आयिल्लीं तीच )
बाळू : येयात, येयात सर बसात…! मेडम बसात…
सर : व्वा बाळू, आठ दिसांनीच तुमी तुमच्या गांवचें रुपूच बदल्लें. वाॅलोर हा तुमकां ( सर बसता, मेडम हांगा थंय झाडां पळयता. खूब लोक जमता )
बाळू : हय सर … हो वालोर गांवकर्यांक फावता, तांच्याच कश्टाचे फळ तें. आतां उरलां तें एकच काम.
मेडम : सारी बाळू भाऊ, हें काम जावपाक मात्शें कठीण. ( शांत वातावरण जाता )
बाळू : कठीण काम, मॅडम कितें म्हणपाचे आसा तुमकां?
मेडम : बाळू, सांगपाक खूब वायट दिसता, तुमच्या सन्डासाची फायल अडकून उरल्या.
बाळू : पूण मेडम, आयज येवपाचे आसलें न्हय डायरेक्टर सर्वे करपाक?
सर : बाळू ( ताचे फाटीर हात दवरून ) डायरेक्टराक विकत घेतलो सो दिसता.
बाळू : म्हणल्यार?
सर : डायरेक्टराक खबर आशिल्ली की आयज हांगा सर्वेक वचपाचे आसा म्हणून, पूण आजच डायरेक्टर सुटयेर. इतलेच न्हय, तर दोगूय सर्वे करपी डिवटेंर ना, ना म्हणल्यार तांचों तिगायचों फोन बंद… आतां कितें करप तूच सांग.
बाळू : आतां कितें करतलें, जे मदतगार आसा ताणींच जर फाट केली तर आमी सादारण मनशांनी कितें करप? आयकल्लें, सपनां खरी जायना म्हणून. तरी लेगीत सोबीत सुंदर गांवचे सपन पळयलें, हांवें पळयलें ते पळयलें पूण ह्या भोळ्या-बावड्या गांवकर्यांकूय दाखयलें, अशें करून हांवें म्हज्या गांवकर्याचे मन दुखयलें…. म्हज्या गांवकर्यांनो म्हाका माफ करात, माफ करात म्हाका. ( गावकार सगळे दुख्खी जाता, कांय जाण रडताय बी )
मेडम : बाळू, असो दुख्खी जावंनाका. आनी मनांतल्यान विस्वास काडून उडोवनाका. आमी तुका उतर दिलां ह्या गांवकर्यांक उतर दिलां, सन्डास बांदून दितले म्हणून आस दाखयला. आमी आमचे उतर राखतलीं, गांवकर्यांची आस पुराय करतलीं.
सर : हय बाळू आमी वयर मागणी करतली. ही फकत गोंयच्या गांवचीच काणी न्हय, आख्ख्या देशाची कथा ही. सरकाराची येवजण ही, स्वच्छ भारत अभियान हें… एक मिनीट, तुमचे कडेन कोणाकडेन मोबायल आसा तर विडीवो रेकॅडींग करात… ताची गरज आमकां फुडाराक पडटली. ( दोग तीग जाण रेकोर्डींग करतात )
पंच : ( येवन ) बाळू बाब एक शेकेंन्ड हांगा येयात…! ( बाळ ताच्या म्हर्यांत वता, पंच ताच्या कानांत कितें तरी सांगता आनी वता )
बाळू : हा आतां समजलो!
मेडम : कितें समजलो बाळू तूं? आनी तो कोण, तुज्या कानांत सांगतालो तो? कितें सांगलें तुज्या कानांत ताणें?
बाळू : जाचो भंय आसलो, तेच जालें मॅडम.
मेडम : कसलो भंय बाळू, जालें कितें?
बाळू : ( बाळू मेडमिच्या कानांत सांगता, मेडम सराच्या कानांत सांगता )
सर : हां अशी भानगड तर…! हें पळयात गांवकरांनो, आमी येवजिल्ल्या प्रमाण तुमकां तुमचो सन्डास मेळटलो. आतां तर खरी मजा येतली काम करूंक.
शाणो : पूण सर ताणें कानांत कितें सांगलें ते…
सर : कोणाच्या कानांत कोणें कितें सांगलें ते तुमकां नाका. तुमी फकत सन्डासांत बिनदास केन्ना बसपाक मेळटले तें पळयात. आयक बाळू… दोगां तिगां गांवकर्यांक घेवन फाल्या म्हाका ऑफिसांत येवन मेळ, आनी हां ते रिकॅडीक हांडपाक विसरनाका… आतां वता आमी. पळोवया सन्डास कशें बांदूक दिनात ते… ( तीं वता )
बाळू : गांवकर्यानो… बर्या रस्त्यार चल्ल्यार खूब आडमेळी येतात, सत्याचो रस्तो हो खूब कठीण आसता. पूण एकवोट मनशाक घटाय दिता. आमी एकवोटान फुडे सरया. रस्तो हो कितलोय कठीण आसलो तरी एकचाराची पावलां कोण आडोवंक शकना. घरा-घरांत सन्डास ही आमची गरज, तो आमचो हक्क, आनी आमचो हक्क, आमचो अधिकार आमकां मेळटलोच.
( काळोख जाता’ देखाव पांचवो सोंपता )
( देखाव सवो. उजवाड जाता, सगळे लोक जम्मिल्ले आसतात. मेडम आनी सर बशिल्ली आसा, बाळू एक वटेन उबो. दुसरे वटेन शाणू. )
मेडम : भाटकाराक आपोवणे धाडलां, पळोवया तो येता जाल्यार.
सर : येता जाल्यार न्हय, ताका येवचोच पडटलो आनी जाग्याचो प्रस्न सोडोवचोच पडटलो.
भाटकार : ( येवन ) हें कितें चलयला तुमी? म्हाका सो आफयला! म्हाका कामा नात? तुमच्या सारको बेकार आसा हांव?
सर : बेकार तूं न्हय, बेकार आसा आमी न्हय रे, परतून-परतून हांगा येवपाक. आतां कितें जालें? ओर्डर आयली न्हय तुका, जागो दिवपाची. चल आतां वेळ नाका. ह्या कागदाचेर सय कर.
भाटकार : ( रागान कागदा घेता, पेन हातांत घेवन सय करूक ) हांव तुमकां सोडचोना.
मेडम : भाटकार, सोडचोना म्हणटा तें सोड…! पयली कागद बरे तरेन वाचून घे आनी मागीर सय कर. वाचूक तरी येता न्हय?
भाटकार : ( सय करता ) तुमी जबरदस्तीन घेतला म्हजो जागो. हांव तुमकां सोडचोना…!
मेडम : परतून सोडचोना, आरे भाटकार हट्ट सोड आतां आनी तुजो जागो म्हळ्यार कितें? येताना जागो घेवन आयिलालो तूं ह्या संवसारांत? ( लोक हांसतात )
बाळू : शे! कोणूच हांसू नाका. दुसर्याचें परिस्थितीर कोणें हासचें न्हय. परिस्थिती ही सांगून कोणाचेर येना.
मेडम : ना, हांसात तुमी! हासुंदी तांकां, ते ताचे परिस्थितीर न्हय, ताच्या गिन्यानार हांसता. हो अक्कल नाशिल्लो भाटकार, ताका मांतूय कळना. की जागो केन्ना एकट्याकडेन उरनात म्हूण. आपलो जागो, आपलो जागो करता तो. खंयच्यान हांडिल्लो हो जागो तुवें?
भाटकार : हो जागो म्हाका म्हज्या पुर्वज्या कडल्यान मेळ्ळा.
मेडम : मेळ्ळा… हा फुकट मेळ्ळा न्हय? आनी हे गांवकार तुमचे कडल्यान जागो विकत घेवपाक पळयता तरी तूं विकपाक तयार ना. कित्याक? पयशे चड जाल्यात? तांकां ह्या जाग्याची गरज आसा हे तूं जाणा तरी, जाणा जावनूय हीं नाटकां कित्याक. खबर आसा न्हय तुका, नीट बोटान तूप येना जाल्यार बोट वाकडे करचे पडटा. आनी ज्या रस्त्यान चलून तें काम जायना तो रस्सोच वाकडो करपीय मनीस आसा ह्या गांवांत. आपलो गांव सोबीत जाल्लो तुका नाका. गांवची उदरगत जाल्ली तुका नाका. भाटकार जालो म्हणून कितें जालें. भाट हड्ड्यार घेवन तर वयचों ना न्हय तूं.
सर : मेडम, आसू आतां. आमचे काम जालें न्हय वचूदी ताका. हे पळय भाटकार, तुवें आतां वचू येता, तुजो हिशोब रोकडोच जातलो… ( भाटकार वता, वताना बाळूक रागान पळयता ) तर गांवकर्यांनो आयज आमचे चड शे काम जालें… आनी कांय दिसांनी उरला ते काम सोंपतलें. मागीर तुमी तुमच्या कामाक सुरवात करपाची ती म्हळ्यार सन्डास वापरपाची. फाल्या सावन सन्डास बांदपाचे काम सुरू जातलें. कुलकर्णी नांवाचो एक कोंत्रादोर ताका हे काम दिला. तुमी तुमकां जाय ते परी बांदून घेव येता. ताका तुमी मजत करात. म्हणजे तो काम बरे करतलो आनी बेगीन करतलो. कळले तुमकां
सगळी : हय सर…..! ( काळोख जाता आनी देखाव सवो सोंपता )
देखाव सातवो
( उजवांड जाता, सन्डास बांदून तयार आसा. लोक आप आपल्या कामांत मग्न, कोण फोलयो लायता, कोण कोर काडटा. तांबडे फित बी बांदिल्ले आसता. )
बाळू : ( येवन ) हा जाली न्हय सगळी तयारी? आतां आमचो मुखेल मंत्री येवपाचो आसा. आमच्या सन्डासाचे उक्तावण करपाक, ते निर्मल खंय गेलें?
निर्मल : ( येवन ) भाऊ आयलें हांव.
बाळू : आयलें… आरे व्वा! सोबीत न्हेसला मगो तूं साडी.
निर्मल : हय भाऊ, सगळेच सोबीत, सुंदर जाला. गांवकर्यांची मनांय बी आनी काळजांय
बाळू : हय हा, हय. दिसतात ते. पूण ते बरें आसा… कातर गो.
निर्मल : कितें कातरूं भाऊ?
बाळू : आगो हांव तुका कातर म्हणटा, कातर खंय आसा काय विचारता.
निर्मल : हा ती कातर, कातरता ती… हा ती ताटांत आसा.
बाळू : खंयच्या ताटांत?
निर्मल : त्या… कातर आसा त्या ताटांत
बाळू : हय गो पूण ते ताट खंय?
निर्मल : भितर आसा भाऊ!
बाळू : आसा मगो भितर..! तर हाड न्हय. मंत्री येवचो जालो.
निर्मल : आतांच घेवन येता भाऊ. ( ते वता )
शाणो : ( एक उदका भरिल्लो डोबो घेवन येता ) भाऊ मुखेल मंत्री आमच्या सन्डासाचे उकतावण करतले न्हय, हांवें हो डोबो भरून हांडला हा.
बाळू : आरे हो डोबो सो कित्याक हाडला?
शाणो : ना उक्तावणा उपरांत तो हें करचोना तर.
बाळू : शाणो मरे तूं. उकतावणा उपरांत तो हे करतलोच म्हणून आसा? ताका जाल्यार करतलो न्हय तो. आनी जालेंय जाल्यार हाची कसली गरज, सन्डासांत ही सगळी वेवस्था आसा.
शाणो : हय न्हय भाऊ, हांव आपलो आदलेच घेवन बसला… ( सायरन वाजता ) भाऊ मुखेल मत्री आयले दिसता हा.
बाळू : हय वय आयले आयले. ये निर्मल यो गो बेगीन कातर घेवन. ( मत्री आनी आनीक दोग जाण येता, निर्मल कातर घेवन येता. ) नमस्कार भाई…
मंत्री : नमस्कार, नमस्कार…! ( सगळ्याक नदर भोवडायता ) आक्को गांव बरोच नीतळ केला हा…! अख्ख्या गांवार पासय मारून पळयला हांवें. गांवचे दरेक घर, घरा कुशीचो वाठार एकदम साफ. दरेक गांवान तुमच्या गांवचो आर्दश घेवचो.
बाळू : हे सगळे तुमचेच उपकार भाई. तुमचे मजती बगार हें शक्कच नासलें.
मंत्री : आमची मजत तर दरेक गांवा खातीर आसा, पूण दरेक गांव तुमच्या गांवा सारको ना, आनी जर दरेक गांव तुमच्या गांवा सारको सोबीत सुंदर जायत तर गोंय हें सर्गाचे दुसरे नांव जातलें.
बाळू : हय भाई, गोंय सर्गा सारके करपाक आमी यत्न करतलें, आमच्या गांवा सारकेच दुसरेय बी गांव जावचे हाच्या खातीर गांवा गांवानी जागरुतकाय करतलें, गोंय आमचे खूब सुंदर आसा ताची सुंदरताय तिगोवन दवरच्या खातीर आमी हें कठीन काम करतले.
मंत्री : हय हें तुमीच करूक शकतात. तुमचे मन खूब साफ आसा आनी मन साफ तर सगळे साफ. आतां फीत कापून उकतावण करुया. ( कातर घेवन फीत कापता, सगळी ताळयो मारता. काळोख जावन देखाव सातवो सोंपता )
देखाव आठवो
( उजवाड जाता, मेडम आनी सर येवन सगळ्याक पळयता. आपल्यातूंच सोबीत कायेची तोकूणाय करता )
बाळू : ( येवन ) आरे मेडम, सर तुमी आमच्या गांवांत?
मेडम : तुमच्या गांवांत आमी येवप ना रे बाळू.
बाळू : ना ना मेडम तशें न्हय, तुमी मोस्ट वेलकम आसा. पूण अचकीत अशी.
सर : अचकीत येवपाचे कारण आसा, तुमचो गांवच तसो सोबीत आसा, तुमच्या गांवांत परतून-परतून येव अशे दिसता आनी आयलें की परतून वचू नये शें दिसता.
शाणो : ( येवन ) मेडम, सर तुमी आमच्या गांवांत येवप म्हणल्यार ही देवाची देणगी, केन्ना आमी आमच्या गांवाक तर केन्ना तुमच्या पांयांक पळयता.
मेडम : आरे अशें कित्याक म्हणटा हो.
बाळू : आप आये हमारे घर ये खुदा की कुदरत है … ते आसा न्हय ते तो आपले तरेन म्हणटा.
मेडम : हा बरें बरें ( ती हासता )
निर्मल : ( येवन)पावस पडच्या पयली जगलावणी, गडगड मारता. वादळ जावच्या पयली… दर्या शांत पडटा पूण तुमी येवच्या पयलींची खुणा कांयच कळ ना मेडम… पयली कळिल्लें जाल्यार, च्या नास्त्याची तरी वेवस्था करतलीं आसली.
सर : तुमचे विचार बरेच फुडे पावल्यात हां कळटा ते.
शेंवतू : ( येवन ) हो सगळो नितळसाणेचो असर, आमच्या गांवा वांगडा आमचे तन मन सगळे साफ जालें सर.
मेडम : व्वा व्वा व्वा अशें हे भाग्य सगळ्यांक खंय मेळटा. तुमच्या ह्या भाग्याचो भागिदार बाळू बाब… आनी एक तुमच्या खातीर भाग्याची खबर आसा.
बाळू : भाग्याची खबर, आमच्या खातीर, आमच्या गांवा खातीर.
मेडम : हय, तुमच्या गांवा खातीर. सर… ( सांगपाक खुणयता )
सर : तर खबर अशी आसा… तुमचो गांव सगळ्या गांवा परस ‘ सोबीत सुंदर गांव ‘ म्हणून वेंचून काडला. आनी ते खातीर सरकारा कडल्यान तुमच्या गांवा खातीर इनाम फावो जाला… हें घेयात प्रमाण पत्र आनी हो पंचवीस लाखांचो चेक इनामाच्या रुपान. ( बाळू चेक आनी प्रमाण पत्र घेता ताच्या दोळ्यांनी दुकां येता सगळीं खूश जाता )
बाळू : पळयलें न्हय. कश्टाचे फळ सदांच गोड आसता, बळा परस बुद्द व्हड आसता. संवसार हो कितलोय वजनदार आसलो तरी मोग हो सगळ्यांन जड आसता. असो हो ‘ सोबीत सुंदर आमचो गांव ‘ कितें? तुमचोय गांव असो सोबीत सुंदर जावंक जाय तर आयज पासून नितळसाणेक सुरवात करात. स्वताक साफ दवरात, गांव साफ दवरात. घरा घरांत सन्डास बांदात आनी ताचो वापर करात. तरच जातलो ‘ सोबीत सुंदर आमचो गांव ‘
।। सोंपता ।।
